und Deutschland – Vergangenheit und Zukunft

Wielki Post

Wielki Post ogłasza początek czterdziestodniowego czasu pokuty, nadchodzących cierpień i śmierci Jezusa. Jako symbol śmierci wzywa poświęcony popiół do okazania skruchy za popełnione grzechy i szczerej pokuty, żeby otrzymać darowanie kary. Na synodzie w Benewencie, w 1091 r. postanowiono, aby w myśl wymownego upomnienia posypywać głowy wiernych popiołem. Popiół używany do tego celu jest szczególny, pochodzi bowiem z gałązek palmowych poświę-conych w Niedzielę Palmową roku poprzedniego. Gałązki te służyły jako wyobrażenie zwycięstwa i chwały, popiół z nich pokazuje jak znikoma jest wszelka doczesność (Ks. Franciszek Marlewski: Rok Boży w liturgii i tradycji Kościoła świętego, str.185). Siedemdziesiątnica, czyli dziewiąta niedziela przed Wielkanocą kończy okres hucznych zabaw i wesołych spotkań. Rozpoczyna się okres Wielkiego Postu – czas przygotowania na święta wielkanocne.

W pierwszych wiekach chrześcijaństwa post trwał od 40-tu do 70-tu dni, dopiero w VI w. papież Grzegorz Wielki wyznaczył okres postu, jaki obchodzony jest dzisiaj. Zwyczaj czterdziestodniowego postu jest naśladowaniem przykładu Chrystusa (40 dni na pustyni). Pierwsi chrześcijanie w Rzymie, pomijając parę dni pomiędzy Wielkanocą, a Zielonymi Świątkami pościli we wszystkie środy, piątki i soboty roku. Miało to charakter symboliczny – w środę chciano zadość-uczynić zdradę Judasza, piątek miał czcić bolesną śmierć Jezusa, sobota była pamiątką złożenia Chrystusa do grobu, ale im bardziej przestrzegano postów tygodniowych, tym krótszy był pierwotny post wielkanocny. Pierwsi chrześcijanie, chociaż niezwykle surowo pościli krótko; później poszczono tydzień albo dwa z wyjątkiem niedziel. Kiedy zaczęto regulować przepisy postu, zanikać zaczął zwyczaj poszczenia w wyszczególnionych dniach tygodnia. Dopiero w IV w. natrafiono na informacje wskazujące na 40-to dniowy post, ponieważ tyle dni przygotowywano się do przyjęcia chrztu, jak również tyle trwała pokuta publicznych pokutników. Ale nawet w tym okresie poszczono tylko parę dni łącząc to z pewnymi obrzędami.

Różnie był obliczany czas postu: w Rzymie zaliczono do niego również Wielki Tydzień, ale nie poszczono w niedziele, w Konstantynopolu w soboty i niedziele, w Jerozolimie (w 385 r.) poszczono osiem tygodni. Kiedy ostatecznie przyjęto 40-to dniowy post był on na zachodzie krótszy niż na wschodzie, dlatego też w VI w. dodano przed pierwszą niedzielą postu cztery dni; odtąd post rozpoczynał się zawsze w środę, która z biegiem czasu nabrała cech dzisiejszej Środy Popielcowej.

W okresie postu w nabożeństwach używa się szat koloru fioletowego, nie odmawia się Te Deum laudamus, pełnego radości hymnu, zamiast radosnego Alleluja śpiewa się pieśń pokutną króla Dawida. Post, jako umartwienie i ograniczenie zmysłowości znają wszystkie narody. Był i jest on również przejawem uczuć i religijnych przekonań. Narody starożytne przywiązywały do niego wielką rolę jak również widziały w nim doskonały środek do ułago-dzenia rozgniewanego bóstwa. Uważano post za szczególnie dobry uczynek i włączono go jako istotną część do czynności religijnych. Był post wyrazem upokorzenia się przed Panem w trudnych sytuacjach życiowych; mógł powstrzymać karzącą rękę Boga. W połączeniu z modlitwą i płaczem miał ujarzmić zmysły – kto pościł, ten biczował duszę. Dlatego też post należało łączyć z żalem serca. W Kościele katolickim bardzo ceniono post jako ważny czynnik życia chrześcijańskiego; ma on znaczenie symboliczne, jest bowiem wyrazem smutku i współczucia z cierpiącym za ludzkość Zbawiciela, oraz przypomnieniem jego bolesnej ofiary krzyżowej (Ks. Franciszek Marlewski: Rok Boży w liturgii i tradycji Kościoła świętego, str.188).

Od przyjęcia chrztu (966) w Polsce bardzo przestrzegano postu i surowo karano spożycie mięsa w tym okresie. Kiedy na przełomie XII/XIII w. surowe zwyczaje zaczęły się rozluźniać, poszczono dopiero od Popielca, a najbardziej w wielkopostne soboty. Ponieważ zaczęto jadać w tym okresie więcej ryb, przy klasztorach i dworach bardzo rozwinęła się hodowla ryb. W okresie postu nie urządzano hucznych zabaw, wesołych zebrań, nie noszono jaskrawych kolorów ani bizuterii, ale skromne szare ubrania.

Czy wiesz, że

… Gorzkie Żale, nabożeństwo Wielkiego Postu, którego treścią jest żałosne rozmyślanie męki Chrystusa, zrodziło się na gruncie średniowiecznych przedstawień religijnych. Po raz pierwszy wystawiono je w Warszawie, w kościele Św. Krzyża (1707), a stąd rozpowszechniło się ono w całej Polsce

 

 

Barbara H. Seemann – Trojnar

 

 

Bibilografia
Ks. Franciszek Marlewski: Rok Boży w liturgii i tradycji Kościoła świętego
Doc. dr Tadeusz Łepkowski (red. nacz.): Mały słownik historii Polski