Gloria victis

A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei, jak kamienie, przez Boga rzucane na szaniec!

Juliusz Słowacki – Testament mój

Tablica pamiatkowa
baonu Gustaw

Powstanie Warszawskie – walka zbrojna toczona od 01 sierpnia do 03 paździer-nika 1944 przeciwko okupującym miasto Niemcom, zorganizowana przez polski rząd emigracyjny w Londynie i dowództwo Armii Krajowej (AK*) Okręgu Warszawskiego i ludność cywilną. W powstaniu brały również udział oddziały PAL* oraz KB*. Wybuch powstania w całym mieście (również na prawobrzeżnej Pradze, chociaż bardzo krótko) oznaczał całkowitą dekonspirację Polskiego Państwa Podziemnego*. Celem strategicznym powstania, zorganizowanym w ramach akcji Burza* w obliczu postępującej ofensywy sowieckiej i groźby przejęcia przez komunistów władzy była próba stworzenia warunków, w których przedstawiciele legalnego rządu emigracyjnego w Londynie mogliby objąć władzę w stolicy i być niejako kontynuacją władz przedwojennych, a także brak akceptacji dla postanowień konferencji teherańskiej* z roku 1943 r., na mocy której Polska wcielona zostałaby do sowieckiej strefy operacyjnej.

Warszawa jednak nie była odpowiednio uzbrojona; powstańcy w trakcie walk uzupełniali uzbrojenie bronią zdobyczną, bronią pochodzącą z lotniczych zrzutów brytyjskich, amerykańskich albo z produkcji własnej. W pierwszych dniach powstania działania powstańców były działaniami zaczepnymi ale kiedy Niemcy pod dow. gen von dem Bach przy użyciu artylerii, broni pancernej i lotnictwa kolejno zdobywali zaciekle broniące się dzielnice miasta, powstańcze walki przeszły w fazę działań obronnych. Powstańcom nie udało się zdobyć prawobrzeżnej Warszawy ani ważnych punktów strategicznych miasta. W obliczu przygniatającej przewagi niemieckiej i absolutnej bezczynności armii sowieckiej, stojącej na przedpolach Warszawy powstanie upadło po 63 dniach zaciętych walk.  3 X 1944 roku, gen. Tadeusz „Bór” Komorowski* podpisał akt kapitulacji. Powstańcze straty to prawie 10.000 zabitych, ponad 7200 zaginionych, ok. 25000 rannych, ponad 17000, w tym ponad 2000 oficerów wziętych do niemieckiej niewoli. Straty ludności cywilnej wyniosły ponad 150.000 ofiar z czego zdecydowana większość mieszkańców została brutalnie wymordowana na skutek akcji pacyfikacyjnej po upadku powstania. Części powstańcom udało się wyjść z Warszawy razem z ludnością cywilną.

Warszawa, styczeń 1945

Powstanie było dla Niemców doskonałym pretekstem do ostatecznego rozprawienia sie z miastem; w wyniku bezprzykładnie barbarzyńskiej akcji niszczenia miasta i przymusowego wysiedlenia reszty mieszkańców, Warszawa dogorywała. Pozostały po niej sterty gruzu, połacie wypalonych ruin. Zagładzie uległo wiele zabytków kultury, przede wszystkim Stare Miasto, zbiory archiwalne, muzealne i  biblioteczne. Ocalałych mieszkańców dzielnic centralnych hitlerowcy wywieźli do przymusowej pracy w Niemczech, do obozów koncentracyjnych albo przepędzili. Po krwawym stłumieniu powstania Niemcy dokonali ostatniego aktu tragedii – do miasta wkroczyły oddziały Vernichtungskommando, które systematycznie podpalay i wysadzały w powietrze reszki pozostalej zabudowy. Z rozkazu Himmlera Warszawa praktycznie została zrównana z ziemią. Na jednym z ostatnich swoich wystąpień w Reichstagu Hitler z satysfakcją stwierdził, że… Warszawa już nie istnieje, jest tylko pojęciem geograficznym na mapie Europy (Piotr Rafalski: Warszawa, str.19).

Warszawa Starówka

Każdego sierpnia pojawia się pytanie czy Powstanie Warszawskie było potrzeb-ne? Po co taka ofiara narodu polskiego, tylu młodych żołnierzy AK straciło życie, ogromne straty poniosła ludność cywilna; Warszawa z rozkazu Himmlera obrócona została w popiół. Po co było Polsce takie poświęcenie, którego skutki, jeszcze tragiczniejsze, odczuwaliśmy długie lata po zakończonej wojnie i niemieckiej okupacji. Co roku w dzień Wszystkich Świętych na cmentarzach Rybnika, mojego miasta i cmentarzach całego Śląska płonęły znicze ku czci Powstańców Śląskich i Powstańców Warszawy. Trzymaliśmy harcerskie warty honorowe na symbolicznym grobie wszystkich powstańców i rozpierała nas duma. Nikt nie marudził, że zimno, że mokro.

Grób Powstańców
Śląskich

To pytanie zbędne jest; krzywdzi nie tylko Powstańców Warszawy ale i wszystkich żołnierzy Armii Krajowej. Prawdziwej historii Powstania Warszawskiego i całego państwa podziemnego uczyliśmy się w domu i na prywatnych lekcjach historii. Przez wszystkie powojenne lata pamięć o Powstaniu dodawała Polakom siły na przetrwanie burych, komunistycznych lat. Pozwalała nam wierzyć o powrocie wolnej Polski. Tej Polski, o którą tak dzielnie walczyła Warszawa. Trzymaliśmy harcerskie warty honorowe na śląskich cmentarzach, ale też Śląsk zawsze był bardziej polski niż tego sobie Polska życzyła.

Największą zdobyczą narodu było bohaterstwo powstania 

Stanisław Kopf, żołnierz AK, uczestnik Powstania Warszawskiego

 Powstanie warszawskie to najcięższa walka, jaką walczyliśmy od początku wojny. Porównywalna jest tylko z walką o Stalingrad

Heinrich Himmler

 Barbara H. Seemann – Trojnar
Zdjecia: K.Trojnar
© Versus POLEN
Zdjęcie spalonej Warszawy: Wikipedia

 *AK (Armia Krajowa) – zakonspirowana, najsilniejsza i najlepiej zorganizowana armia podziemna z działających w Europie w czasach II wojny światowej

 * PAL (Polska Armia Ludowa) – podziemna organizacja wojskowa działająca w okresie II wojny światowej

 * KB (Korpus Bezpieczeństwa) – podziemna organizacja wojskowa w okresie II wojny światowej, utworzona w Armii Krajowej jako tzw. Wojskowy Korpus Służby Bezpieczeństwa

 * Polskie Państwo Podziemne – jedyne w swoim rodzaju zjawisko w dziejach antyhitlerowskiego ruchu oporu w okupowanej przez Niemców, Europie; w konspiracji stworzono strukturę państwową w której działały wszystkie konstytucyjne organa: administracja, sądownictwo, siły zbrojne i parlament. Znakomicie zorganizowane funkjonowało szkolnictwo podstawowe, średnie i wyższe, kultura, nauka i opieka społeczna. Struktury Polskiego Państwa Podziemnego podlegały bezpośrednio legalnym władzom II Rzeczypospolitej na uchodźstwie; II Rzeczpospolita – państwo polskie odrodzone w 1918 r. po 123 latach zaborów

 * Akcja „Burza“ – zbrojna akcja wojskowa (prowadzona w granicach II Rzeczpospolitej od stycznia 1944 do stycznia 1945), podjęta przez oddziały Armii Krajowej przeciw cofającej się armii niemieckiej w końcowym okresie okupacji niemieckiej, politycznie „Burza” skierowana była przeciw związkowi sowieckiemu i polskiej lewicy skupionej wokół KRN

* Konferencji teherańska (28.11.1943 – 1.12.1943) – spotkanie przywódców koalicji antyhitlerowskiej w Teheranie, tzw. wielkiej trójki: prezydenta USA Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii Churchilla  i przywódcy Rosji sowieckiej Stalina. Ustalono na niej nową wschodnią granicę Polski

 * gen. Tadeusz „Bór” Komorowski (1895 – 1966) – dowódca Armii Krajowej, od września 1944 Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych. Po wojnie na emigracji w Wielkiej Brytanii, Naczelny Wódz Polskich Sił Zbrojnych, premier rządu Rzeczpospolitej w latach 1947 – 1949

Bibliografia
Biuro Informacji i Wydawnictw Gminy Warszawa Centrum
Polska, Polen, Poland Okay: Krzysztof Naumienko: Fenomen Warszawy
Doc.dr Tadeusz Łepkowski (red.): Mały słownik historii Polski
Piotr Rafalski: Warszawa