Flota polska

Flota polska istniała już we wczesnym średniowieczu, a początki jej sięgają X-XII w. Jej prototyp to łodzie wiosłowo-żaglowe, będące własnością miast zachodniopomorskich (Szczecina, Wolina, Kamienia), możnych i książąt. Przy ich pomocy książęta prowadzili wyprawy wojenne i łupieżcze. Flota ta została rozbita przez Duńczyków w Zatoce Gryfińskiej*, w roku 1184. Jako polskie siły zbrojne flota na morzu pojawiła się w XV w., w wojnie trzynastoletniej* (1454 – 1466) kiedy w roku 1456 Gdańsk i Elbląg wspólnymi siłami utworzyły flotę, której zadaniem było walczyć z Krzyżakami i blokować ich porty. Flota ta rozbiła w roku 1463 pod Elblągiem flotę krzyżacką.

Jednak właściwym początkiem polskiej floty królewskiej było utworzenie przez Zygmunta I Starego w roku 1517 w porcie gdańskim floty kaperskiej pod dow. A. Flinta, biorącej udział w wojnie z Wielkim Księstwem Moskwiewskim. Zadaniem jej było odciąć drogę dostaw morskich do Moskwy. Flota ta przestała istnieć już w roku 1522, ale 1557 flotę królewską bardzo energicznie organizował w Gdańsku Jan Kostka, wojewoda sandomierski, starosta pucki i tczewski. 1560, w okresie wojny siedmioletniej północnej* (1563–1570) i walk o Inflanty*, Zygmunt II August utworzył nową flotę kaperską pod dowódctwem szypra, Macieja Scharpinga, której zadaniem było zwalczać żeglugę narewską na szlakach morskich, wiodących przez Morze Bałtyckie do portu moskiewskiego w Narwie. Flota miała bazy w Gdańsku, Pucku oraz Diamencie i Parnawie ((Infalnty). Ponieważ Gdańsk był przeciwny flocie kaperskiej, siedzibę jej przeniesiono do Pucka, a nadzór nad flotą sprawowała Komisja Morska utworzona 24.III.1568. Flotę tę zniszczyli w roku 1471 Duńczycy. Komisja była pierwszą w historii Polski admiralicją, urzędem i sądem morskim jednocześnie. Prezydentem Komisji został Jan Kostka, a w czasie jej urzędowania zwiększona została liczba okrętów królewskich do liczby 20, poprawiono ich wyposażenie i flotę zreorganizowano. Niestety, po śmierci Zygmunta Augusta (1572) Komisja przerwała swoją działalność.

Pacta Conventa nakładały na każdego elekcyjnego króla polskiego obowiązek wystawienia floty. W wojnie z Gdańskiem (1576-77) brała udział flota kaperska wystawiona przez Stefana Batorego. Zygmunt II Waza do walki ze Szwecją potrzebował własnej floty więc po kilkunastu próbach zorganizowania floty (naturalnie) kaperskiej, zakupu i budowy własnych okrętów i wsparciu starosty puckiego, J. Weyhera, powstała okazała flota pod dow. admirała Dickmanna, która wprawdzie z walki ze Szwecją wyszła zwycięsko i rozgromiła Szwedów pod Oliwą (1627), jednakże w następnych latach ulegla zniszczeniu. W czasie swego istnienia flota podlegała powołanej do życia 1626 Komisji Okrętów Królewskich.

Do odbudowy floty i systematycznych zbrojeń morskich przystąpił Władysław IV, założył porty wojenne i zbudował fortyfikacje we Władysławowie i Kazimie-rzowie, za pomocą swego pośrednika kupca gdańskiego, Jerzego Hewela, dokonywał zakupu nowych okrętów i zbrojeń tychże na szeroką skalę. Kiedy jednak Władysław IV nałożył na gdańszczan cło przeznaczone na budowę floty,ci zbuntowali się przeciwko królowi i zwrócili się do Duńczyków o interwencję zmuszającą króla do rezygnacji z planów zbudowania floty. Poważnym powodem zaniechania tego planu była również obojętność szlachty, a co za tym idzie braku finansów na rozbudowę floty. Rzeczpospolita aż do rozbiorów w roku 1772 nigdy już nie posiadała własnej floty.

Barbara H. Seemann – Trojnar

* Wojna trzynastoletnia (1454-1466) – wojna pomiędzy Rzeczpospolitą, a zakonem krzyżackim o Pomorze Wschodnie zakończona drugim pokojem toruńskim. Mocą jego Polska odzyskała dostęp do Bałtyku, Prusy Królewskie (Pomorze Gdańskie, Warmia i Ziemia Chełmińska) wróciły do Polski, a tzw. Prusy Krzyżackie zostały lennem Rzeczpospolitej

* Wojna siedmioletnia północna (1563-1570) – wojna pomiędzy Danią, a Szwecją i pomiędzy Rzeczpospolitą, a Szwecją i Rosją o panowanie na Bałtyku

* Inflanty – historyczna kraina między Dźwiną, a Zatoką Ryską, w XIII w. opanowana przez Kawalerów Mieczowych. W roku 1561 mistrz Zakonu, G. Kettler poddał Inflanty królowi polskiemu Zygmuntowi Augustowi

Biliografia
Doc. dr Tadeusz Łepkowski (red): Mały słownik historii Polski
Państwowe Wydawnictwo Naukowe: Encyklopedia Powszechna