Kwas acetylosalicylowy
Co roku na świecie produkuje się kilkadziesiąt milionów kilogramów kwasu acetylosalicylowego, a następnie zjada się go. Jako produktowi farmaceu-tycznemu nadano mu kilkaset nazw. W Polsce najpopularniejsze to Polopiryna oraz Aspiryna. Czasami słyszymy opinię, że Aspiryna produkowana przez firmę Bayer jest lepsza niż chociażby Polopiryna. Czy te dwa produkty farmaceu-tyczne różnią się od siebie? I co to wogóle jest ten kwas acetylosalicylowy? Oczywiście obydwa produkty różnią się od siebie, ale dla nas najistotniejszy jest brak różnicy pomiędzy zawartością Aspiryny i Polopiryny – jedna i druga zawiera kwas acetylosalicylowy.
Swego rodzaju Polopiryną była niegdyś kora wierzbowa, zawierająca około 4% salicyny, która jest pochodną związku organicznego zwanego kwasem salicylowym. Substancja ta zawiera dwie charakterystyczne grupy atomów przyłączone do pierścienia benzenowego. Grupa -OH wodorotlenowa nadaje związkowi charakter fenolu, a grupa -COOH karboksylowa daje mu własności kwasu.
Kwas salicylowy występuje w postaci białych igieł krystalicznych trudno rozpuszczalnych w wodzie. Rozpuszcza się jednak łatwo w alkoholu etylowym i w tej postaci, jako tzw. spirytus salicylowy, służy do dezynfekcji powierzchni skóry. Związek ten nie tylko wstrzymuje wzrost bakterii; jego działanie jest wielokierunkowe. Jest on znanym środkiem przeciwbólowym, kojącym i przeciwgorączkowym. Hamuje też procesy zapalne. Niestety, ze względu na silny odczyn kwaśny, drażni on śluzówkę żołądka, zwłaszcza w stanach nieżytowych. Chemicy usiłowali więc tak zmodyfikować budowę cząsteczki, by usunąć właściwości drażniące, nie osłabiając jednak działania leczniczego. Pierwszą poprawką było usunięcie wodoru kwasowego w grupie karboksylowej -COOH poprzez reakcję kwasu salicylowego z wodorotlenkiem sodowym. Powstała sól łatwo rozpuszczalna w wodzie (salicylan sodowy) zawierająca atom sodu w miejsce atomu wodoru. Własności lecznicze nie uległy żadnej zmianie, natomiast złagodzono działanie drażniące leku. Wielkim sukcesem chemików było zablokowanie grupy wodorotlenowej -OH, przez co usunięto właściwości drażniące leku. Na miejsce atomu wodoru w grupie -OH wprowadzono „resztę“ cząsteczki kwasu octowego CH3COOH. Powstał znakomity w działaniu, nie drażniący i mało toksyczny lek – kwas acetylo-salicylowy, czyli polopiryna (aspiryna).
Jeśli zablokujemy dodatkowo grupę -COOH, usuwając z niej atom wodoru i zastępując go atomem sodu, wapnia lub glinu, powstaje odmiana polopiryny bez własności drażniących. Lek ten, wywodzący się przecież z kory poczciwej wierzby, jest obecnie najpopularniejszym środkiem przeciwbólowym, przeciw-gorączkowym, przeciwzapalnym i przeciwreumatycznym.