Stanisław Leszczyński (1677 – 1766)

Stanisław Leszczyński

Wojewoda poznański, herbu Wieniawa, starannie wyksz-tałcony, o szerokim umyśle, mecenas sztuki, dwukrotny król Polski (1704-1709/1733-1736), książę Lotaryngii i Baru (1738-1766). Po zwycięstwie nad Rosją (bitwa pod Narwą, 1700) i Saksonią (bitwa nad Dźwiną, 1701) Szwedzi wkroczyli do Rzeczpospolitej i po klęsce wojsk polsko-saskich pod Kliszowem w 1702 opanowali ogromną część ziem polskich. Znaczna część walk toczyła się na terytorium i kosztem Rzeczpospolitej. Kiedy 1704 wojska szwedzkie zajęły Warszawę, wroga królowi Augustowi II część szlachty polskiej pod przewod-nictwem prymasa Polski (od 1687) Michała Radzie-jowskiego zawiązała konfederację warszawską, na mocy której zdetronizowała Sasa. Pod naciskiem króla szwedzkiego Karola XII królem Polski został stronnik Szwecji w wojnie północnej, Stanisław Leszczyński.

August II, mimo poparcia ze strony większości polskiej szlachty, która w jego obronie zawiązała konfederację sandomierską oraz poparcia Rosji, ponosił same klęski. Kiedy 1706 Szwedzi wkroczyli do Saksonii, zmusili Augusta II do rezygnacji z tronu polskiego. W roku 1708 Karol XII ze swoją armią wkroczył do Rosji, ale rok później poniósł klęskę pod Połtawą i … uciekł do Turcji. Po porażce Szwedzi opuścili ziemie Rzeczypospolitej, August II Mocny powrócił do Polski i ogłosił swoje zrzeczenie się tronu za nieważne. Stanisław Leszczyński musiał emigrować. Wyjechał przez Stambuł do Francji i przebywał tam przez następne 22 lata. W roku 1725, 15-letni wówczas Ludwik XV, król Francji poślubił jego córkę, Marię Leszczyńską. Kiedy w 1733 umarł August II zwalniając tron Polski Ludwik XV bardzo zaangażował się w powrót swego teścia na tron, wspierając go przede wszystkim finansowo. We wrześniu 1733 Stanisław Leszczyński pojechał na elekcję do Warszawy, na której wybrany został przez szlachtę królem Polski. Sytuacja się bardzo skomplikowała, kiedy stronnicy Sasa ogłosili Augusta III królem Polski. Rozpętała się wojna sukcesyjna o królewski tron. Interwencyjne wojska Rosji, Austrii i Saksonii zmusiły Leszczyńskiego do opuszczenia Warszawy, który udał się do Gdańska gdzie czekał na przybycie Francuzów. Nie doczekawszy się francuskiej odsieczy, nie czekając na zdobycie Gdańska przez wojska interwencyjne uciekł przez Kwidzyń i Królewiec do Francji. W międzyczasie zawiązała się nowa konfederacja dzikowska w obronie elekcji Leszczyńskiego. Niestety i ona została rozbita przez wojska rosyjsko-saskie. W tym samym czasie na zachodzie Europy toczyła się wojna popierającej Leszczyńskiego, Francji przeciwko stronniczce Sasa, Austrii. Wojna zakończyła się pokojem we Wiedniu w 1735, Stanisław Leszczyński ostatecznie abdykował 1736, ale tytuł królewski zachował do końca życia.

We Francji Stanisław Leszczyński ustanowiony został przez Ludwika XV dożywotnim władcą bogatego księstwa Lotaryngii i Baru, którego gospodarzem okazał się bardzo dobrym, sprawiedliwym i mądrym. Był wybitnym mecenasem sztuki i nauki. W jego życiu wojny odgrywały ogromną rolę – dzięki toczącym się wojnom zasiadał na tronie, dzięki wojnom musiał abdykować i ratować się ucieczką. To wojny wykształciły w nim poglądy republikańskie i pacyfistyczne. W okresie lotaryńskim ogłosił szereg bardzo postępowych prac i rozpraw politycznych. Na okres ten datowana jest w rozprawa polityczna „Głos wolny wolność ubezpieczający” (1749). Rozprawa wydana przez Stanisława Leszczyńskiego, oparta na pracy napisanej po polsku przez jednego z jego zwolenników, litewskiego szlachcica Mateusza Białłozora, już w 1733.
W rozprawie wytyczono drogę reform ważnych dla Rzeczpospolitej:
• konieczność zmiany w położeniu chłopów, których nędza ciążyła nad polskim rolnictwem, a dla których ciężkiej pracy Leszczyński miał ogromny szacunek
• obdarzenie chłopów wolnością osobistą i zniesienie czynszu
• konieczność poprawy sytuacji miast, handlu i przemysłu
• utrzymanie sejmu, wolnej elekcji, a nawet liberum veto pod warukiem ograniczenia ich stosowania
• wzmocnienia władzy centralnej opartej na kolegialnych, fachowych radach ministerialnych

Król Stanisław Leszczyński był także mecenasem sztuki kulinarnej; mając zasoby finansowe mógł pozwolić sobie na sprawdzanie przepisów kulinarnych wymyślonych przez niego samego, mógł również sprowadzać mistrzów kuchni na dwór i próbować ich przepisów:
• sprowadził do Francji mistrza Gaspariniego ze Szwajcarii twórcę bezy – ciastka z piany i cukru
• wymyślił jedne z najsmaczniejszych cukierków na świecie – cukierki o smaku bergamoty, specjalność z Nancy
• rozpowszechnił magdalenkę, ciasteczko o smaku cytrynowym, pieczone w foremkach w kształcie muszelek, którą z upodobaniem wypiekał (i zjadał)
• alzacką babę drożdżową przypadkowo (albo i nie) zamoczył w rumie w wyniku czego powstało ciastko ponczowe

Stanisław Leszczyński był również tematem klasycznych oper, sztuk teatralnych, historycznych płócien. W 1840 Giuseppe Verdi skomponował operę „Un giorno di regno“ („Jednodniowe panowanie“). Pod koniec XIX w. Alfred Jarry, francuski powieściopisarz, napisał sztukę „Ubu roi ou les Polonais“ („Król Ubu, czyli Polacy“). Krzysztof Penderecki dokonał adaptacji operowej“Ubu Rex“ („Król Ubu”). Portretował go Jan Matejko.

Czy wiesz, że

… Stanisław Leszczyński jest autorem pierwszego planu zjednoczonej Europy i idei pokoju powszechnego. Był przekonany, że tylko porozumienie między państwami będzie punktem wyjścia do powołania Ligi Narodów stojącej na straży pokoju w Europie. Idei wspólnej Europy, tak przed trzystu laty i po drugiej wojnie światowej przyświecał jeden cel, a mianowicie – w jaki sposób zapewnić Europie trwały pokój

… jeden z najpiękniejszych placów Europy to Plac Stanisława w Nancy nazwany na cześć polskiego króla, księcia Lotaryngii. W 1982 roku Plac Stanisława wpisany został przez UNESCO na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości

Barbara H. Seemann – Trojnar

* Krzysztof Penderecki (23.XI.1933), współczesny polski kompozytor, dyrygent i pedagog muzyczny

* Jan Alojzy Matejko (1838 – 1893), malarz polski, znakomity twórca obrazów historycznych

Bibliografia
Doc. dr Tadeusz Łepkowski: Mały słownik historii Polski
Wydawnictwo Valoire: Zamki nad Loarą
Alphons Schauseil: Die Loire (Loara)