Toruń

Toruń

Miasto na prawach powiatu w woj. kujawsko-pomorskim. Osadnictwo na terenach dzisiejszego miasta i jego okolic datuje się już na okres ok. 9 tys. lat p.n.e. W X w. istniał tutaj gród powstały przy osadzie położonej koło wiślanego przewozu. Krzyżacy, sprowadzeni na ziemie polskie przez Konrada Mazowieckiego w 1231 roku, w celu ochrony Mazowsza przed rabunkowymi napadami na Polskę przez pogańskich Pruzzen, założyli tutaj gród jako punkt wyjścia w podbojach pogańskich plemion i tworzeniu państwa krzyżackiego. Konrad Mazowiecki oddał Krzyżakom te ziemie w lenno, niestety zakon sobie te ziemie przywłaszczył. Na terenie dawnej osady toruńskiej Krzyżacy wybudowali miasto, któremu w 1233 r. nadali na prawie chełmińskim* prawa miejskie.

Razem z zakonem krzyżackim napływali na te ziemie osadnicy niemieccy, a wpływ kolonizacji niemieckiej przynosił również pozytywne skutki w sferze materialnej, gospodarczej i kulturowej. Pomimo osiedlania się coraz większej liczby ludności niemieckiej tereny te coraz częściej odwiedzane były przez kupców i handlarzy; otwierały się nowe możliwości rozwoju przede wszytkim w sferze gospodarczej. Przez Toruń wiódł z cesarstwa rzymskiego do Bałtyku bursztynowy szlak*. Mimo silnej zależności militarnej Torunia od zakonu i niezwykle surowych praw naboru do wojska oraz obowiązku ludności cywilnej składania wszelkiego rodzaju danin na rzecz zakonu, Toruń bardzo się rozwijał przede wszystkim pod względem gospodarczym. Zakon krzyżacki odegrał również znaczącą rolę w tworzeniu systemu pieniężnego na tych ziemiach, ale jego machinacje na tym polu doprowadziły do wybuchu rewolty skierowanej przeciwko krzyżackiej mennicy. Już w roku 1280 w Brugii po raz pierwszy usłyszano o kupcach z Torunia. Przypuszcza się, że właśnie wtedy Toruń przyjęty został do Hansy*, 1382 otrzymał prawo składu*. Był wówczas bardzo ważnym ośrodkiem handlu tranzytowego z Węgier i Rusi na zachód Europy, głównie do Brugii.

Kwadratowa Wieża

Zabudowę rynku toruńskiego realizowano stopniowo; w 1259 r. wybudowano dom kupiecki z sukiennicami i kwadratową wieżą (przywilej na budowę wieży wydano dopiero w 1274), w latach 1250-1280 wznoszono mury obronne miasta. Pod koniec wieku XIV wybudowano kościół Marii Panny z wąskimi, ostro zakończonymi oknami. Kościół jest wysoki na 27 metrów, ale na wysokości oczu podziwiać można piękne gotyckie freski z lat 1380-1390 (Alexander Schmidt: Thorn – die Stadt des Deutschen Ordens, S.63). W tym samym czasie (1385-1386) wzniesiono słynny Dwór Artusa*, spichrze i liczne, ozdobne kamienice. Jeden z najpiękniejszych w Polsce, gotycki Ratusz toruński z cegły z wewnętrznym podwórkiem powstał na planie czworoboku i połączył Sukiennice, ławy chlebowe, wieżę i miejską wagę. Wybudowany dopiero pod koniec XIV wieku (1391-1399), a ową wieżę do obecnej wysokości podniesiono w 1385. W latach 1602-1605 dobudowano do ratusza jedno piętro, jednak dzięki wnękom zakończonymi ostrymi łukami nie zmieniono jego gotyckiego charakteru.

Garnisonkirche, Kościół św. Katarzyny

Do Torunia napływało coraz więcej niemieckich osadników, którzy przynosili ze sobą wiedzę gospodarczo-ekonomiczną, swoje zwyczaje które bardzo się różniły od zwyczajów ludności polskiej oraz mowę niezrozumiałą dla Polaków co było powodem wielu nieporozumień. Poza tym, przybyli niemieccy księża rygorystycznie zaczęli zmieniać polskie obyczaje kościelne, nie dotrzymywali postów i świąt kościelnych, wprowadzili diesięcinę* i nie chcieli płacić tzw. denara świętego Piotra*. Posługiwali się tylko językiem niemieckim co doprowadziło do tego, że już 1285 na Synodzie w Łęczycy nakazano msze św. odprawiać i kazania głosić w języku polskim, przełożeni w katedrach i klasztorach oraz kierownicy szkół musieli biegle posługiwać się językiem polskim. W roku 1410, po bitwie pod Grunwaldem złożył Toruń hołd Władysławowi Jagielle i w 1411 między Zakonem, a Polską podpisano I pokój toruński*. Toruń był jednym z najczynniejszych członków tzw. Związku Pruskiego*. Była to konfederacja szlachty polskiej i obywateli miast pruskich zawiązana 13 marca 1440  w Kwidzynie, skierowana przeciwko Krzyżakom. Pomimo represji krzyżackich oraz wyroków papieża i cesarza, nakazującymi rozwiązanie konfederacji, Związek Pruski doprowadził w lutym 1454 do powstania przeciwko Zakonowi, opanował miasta i zamki krzyżackie, zmusił komtura do opuszczenia Torunia, a do króla polskiego, Kazimierza Jagiellończyka zwrócił się o przyłączenie Prus do Polski. W marcu 1454 król podpisał akt inkorporacji Prus co oznaczało wybuch wojny (trzynastoletniej) zakończonej w roku 1466 II pokojem toruńskim*, mocą którego Toruń został ostatecznie przyłączony do Polski.

Początek wieku XVI to czas szerzenia się reformacji i niezadowolenia biedoty; w tym czasie Toruń utracił prawo składu co było powodem spadku obrotów handlowych. Dopiero na przełomie XVI/XVII w. miasto ponownie rozkwitło, kupcy prowadząc intensywny handel zbożem, śledziami i solą ciągnęli wielkie zyski ze szlaku wiślanego. Na toruńskie słynne jarmarki, gdzie handlowano woskiem, futrami, suknem i wełną, zjeżdżali bardzo licznie cudzoziemcy.

W 1629 miasto odparło pierwsze oblężenia Szwedów i prawie natychmiast rozpoczęło budowę fortyfikacji bastionowych, dzięki którym Toruń został jedną z najpotężniejszych twierdz w Rzeczypospolitej. Wielkie szkody wyrządziło miastu oblężenie szwedzkie (1655-1658) które zakończył król Jan Kazimierz przyłączając Toruń do Korony. Pożar w 1703 spowodowany działaniami wojsk szwedzkich zniszczył ratusz i znaczną część zabytkowych kamienic. Pięć lat po tym tragicznym wydarzeniu przez miasto przeszła epidemia dżumy, dziesiątkując mieszkańców. Rok 1724 to czas tzw. Tumultu Toruńskiego, kiedy to katoliccy studenci sprowokowali starcie ze studentami luteranami, którego rezultatem było ścięcie rozkazem królewskim burmistrza miasta i luteranów, uczestników zamieszek.

Most Piłsudskiego

Po II rozbiorze Polski (1793) Toruń zagarnęły Prusy. W latach Księstwa Warszawskiego (1807-1813) miasto powróciło na krótko do Polski by na mocy Kongresu Wiedeńskiego* (1815) zostać ponownie włączonym do Prus. W XIX w. był wprawdzie Toruń ważnym węzłem kolejowym i w 1875 założono tutaj Towarzystwo Naukowe, ale ogólnie okres pruski to powolny rozwój gospodarczy i coraz silniejsze zmagania o polskość miasta, które zaowocowały największą ostoją polskości na Pomorzu oraz licznym skupiskiem polskich organizacji społecznych i naukowych. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości wrócił Toruń do macierzy i do roku 1939 był stolicą woj. Pomorskiego po to, by w czasie II wojny światowej zostać ponownie włączonym do Rzeszy. Po wojnie Toruń, któremu zaoszczędzone zostały zniszczenia wojenne, wraca do Polski i energicznie się rozwija; przede wszystkim przemysł metalowy, chemiczny, elektrotechniczny, spożywczy. Miasto staje się ważnym ośrodkiem kulturalno – naukowym; od 1945 zaczyna działać Uniwersytet im. Mikołaja Kopernika, liczne teatry i muzea.

Czy wiesz, że

… w roku 1997 UNESCO* wpisało Toruń na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego

Panorama Torunia

Barbara H. Seemann – Trojnar
© Zdjęcia: AndiG

* Prawo chełmińskie – odmiana prawa niemieckiego (Pomorze, Chełmno), na podstawie którego dokonywano licznych lokalizacji miast i wsi. Prawo to obowiązywało na Mazowszu i Pomorzu, od 1476 również w Prusach Królewskich, przyłączonych do Polski przez Kazimierza Jagiellończyka

* bursztynowy szlak – umowne określenie powiązań handlowych pomiędzy krajami leżącymi nad Adriatykiem, a krajami leżącymi na południowym wybrzeżu Bałtyku istniejące od początku I w.; najczęściej wyprawy po bursztyn

* Hansa – związek miast handlowych Europy Północnej zawiązany po raz pierwszy w XII w. w Niderlandach

* prawo składu – przywilej nadawany miastom przez króla, na mocy którego obcy kupiec przybywający do miasta zobowiązany był do wystawienia na sprzedaż przewożonych towarów (XIII-XVIIIw.)

* Dwór Artusa zbudowany w latach 1385-1386 był jednym z najbardziej reprezentacyjnych gmachów średniowiecznego Torunia. W 1466 r. podpisano tutaj drugi pokój toruński

* diesięcina – obowiązkowe świadczenia pieniężne lub rzeczowe w postaci dziesiątej części swojego dochodu na rzecz Kościoła

* denar św. Piotra (Świętopietrze) – danina płacona w średniowieczu na rzecz papiestwa

* I pokój toruński zawarty między Polską i Litwą, a Krzyżakami kończący wielką wojnę (1409-1411)

* Związek Pruski – konfederacja szlachty i miast pruskich, zawiązana 13 marca 1440 r., skierowana przeciwko Krzyżakom

* II pokój toruński zakończył wojnę trzynastoletnią, mocą jego postanowień Toruń wraz z Prusami Królewskimi wszedł w skład państwa polskiego

* Kongres Wiedeński – konferencja państw zwycięskiej koalicji antynapole-ońskiej; przewodziły jej Rosja, Anglia, Austria i Prusy

* UNESCO (łac. – łączyć w jedno) to Organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Oświaty, Nauki i Kultury. Powołana do życia w Londynie w 1945 r., dzisiaj jej siedzibą mieści się w Paryżu. Jej podstawowym zadaniem jest wspieranie współpracy międzynarodowej w dziedzinie kultury, sztuki i nauki

Bibliografia
Mieczysław Tomala: Polska – Niemcy, tysiąc lat sąsiedztwa
Doc. dr Tadeusz Łepkowski (red. nacz.): Mały słownik historii Polski – Toruń
Krzysztof Burek: POLEN
ADAC Verlag GmbH (Wydawnictwo ADAC)
Alexander Schmidt: Thorn, die Stadt des Deutschen Ordens (Toruń, miasto Zakonu Krzyżackiego)