Wrocław

Herb Wroclawia

Wrocław jest miastem uniwersalnym, o wszechstronnie rozwiniętym systemie instytucji naukowych i wysokim poziomie życia artystycznego we wszystkich najważniejszych dziedzinach. Uniwersytet Wrocławski, Uniwersytet Medyczny i Ekonomiczny, Politechnika, wyższe szkoły artystyczne wywierają wielki wpływ na prężnośċ miasta, chociaż wyjątkowo ważnym elementem są instytucje artystyczne: Opera Wrocławska, Operetka, Filharmonia, Pantomima Tomaszewskiego. Atutem miasta jest nie tylko jego bogata historia, zabytki kultury materialnej i duchowej, ale i sami mieszkańcy, dawni i obecni, im bowiem zawdzięcza Wrocław swoją przeszłośċ, teraźniejszośċ i przyszłośċ.

Pierwsza osada Ślężan powstała w okolicach Ostrowa Tumskiego, na skrzyżowaniu szlaków handlowych prowadzących z południa nad Bałtyk, a także z zachodu na Ruś. Polska przeszłośċ miasta zaczyna się od chrześcijańskiego akcentu, kiedy to pierwszy polski władca, Mieszko I wiozący do Gniezna Dąbrówkę, swoją narzeczoną z czeskiego rodu Przemyślidów, zatrzymał się 965 we Wrocławiu, gdzie przyjął chrzest i zawarł z nią ślub. Na podstawie wielu żródeł można sądziċ, że w roku 1000 był już Wrocław dużą osadą, co miało decydujący wpływ na postanowienie Bolesława Chrobrego (pierwszy koronowany król polski) o utworzeniu tutaj – równocześnie z kołobrzeskim i krakowskim – biskupstwa. Na Ostrowie Tumskim wzniesiono zamek i katedrę. Warowny gród książęcy, którego częśċ mieszkalna i gospodarcza miały ok. 2 tysięcy metrów kw. powierzchni, otoczony był wałem obronnym z pni i dębowych belek z kotwami. Według badaczy zużyto do budowy tych umocnień 50 tys. metrów sześciennych materiału. Najokazalszą budowlą średniowiecznego Wrocławia była katedra Św. Jana Chrzciciela zniszczona 1037, odbudowana w dwanaście lat póżniej przez Kazimierza Odnowiciela. Mimo, że nigdy nie natrafiono na ślady pierwszej katedry wiadomo, że jej rozbudowę rozpoczęto za czasów biskupa Waltera z Mallone, ukończono zaś za Żyrosława II (1169 – 1198). Dzisiejszy jej kształt pochodzi z przełomu XIII/XIV wieku, kiedy to 1224 rozpoczęto budowę nowej, gotyckiej już katedry. Główny nurt życia skupiał się jednak w rynku, gdzie w jego południowej części funkcjonowała rada miejska i wójt. Potem nastąpiły czasy śląskich książąt piastowskich poprzez Władysława II do Henryka VI, mądrych i pracowitych, którzy umocnili miasto. Piotr Włostowicz, namiestnik Bolesława Krzywoustego, dobry gospodarz i znakomity organizator, sprowadził do Wrocławia benedyktynów z Tyńca i osadził ich w wzniesionym przez siebie klasztorze św. Wincentego, na Wyspie Piaskowej postawił Klasztory Panny Marii. Przedsięwzięcia te w znacznym stopniu podniosły znaczenie Wrocławia.

Stare Miasto

Na przełomie XI/XII wieku miasto umocniło swoją pozycję i urosło do rangi stolicy prowincji, a po śmierci Bolesława Krzywoustego zostało stolicą dzielnicy śląskiej co doprowadziło do jeszcze większego rozkwitu. Utrzymywał Wrocław ożywione stosunki handlowe z Flandrią. Dobrze zorganizowana była gmina Wallonów. Książę Henryk Brodaty, szukając dla miasta jak najlepszych wzorców dla rozbudowy, nadał miastu flamandzkie prawo handlowe Ius mercatorum, ustana-wiające przepisy dla kupców przyjezdnych i tutaj osiadłych. Zawierało ono również przepisy co do budowy pomieszczeń handlowych nadzoru wag i miar. Był to niezwykle ważny element, bez którego organizacja nowoczesnego miasta handlowego byłaby niemożliwa. Plany i prace urbanistyczne oraz sprawnośċ techniczna, jaką widaċ w zaplanowaniu i realizacji podziału ulic, bloków oraz zaplanowania Rynku wskazuje na prace urbanistyczne wykonywane już przy budowie miast flamandzkich i brabanckich, opartych na doskonałej technice, szerokiej wiedzy i ogromnemu doświadczeniu. Zamiary zbudowania swojej stolicy jako miasta odpowiadającego siedzibie władcy zjednoczonych księstw piastowskich Henryk Brodaty zaczął realizowaċ jeszcze za swoich czasów, ale zakładanie nowoczesnego centrum Wrocławia nastąpiło przypuszczalnie za syna księcia, Henryka I ok. 1256. Ale dopiero od grudnia 1261 miasto mogło rządziċ się prawem magdeburskim, na mocy którego miało prawo do posiadania rady, sądownictwa w sprawach o długi i postępowania spadkowego oraz urząd i sądownictwo wójta krajowego. Wzrosło również znaczenie wójta miejskiego, którego urząd istniał nieprzerwanie do 1741, kiedy to Śląsk znalazł się pod pruskimi rządami. W wieku XII i XIII zaczęli przybywaċ do Wrocławia kupcy z różnych stron świata, a miasto zostało centrum handlu międzynarodowego. Jedną z ciekawszych inwestycji książęcych był dom kupców –„domus mercato-rum”, wzniesiony w połowie XIII wieku, nieco później Sukiennice (kramy sukienników). W roku 1274 Henryk IV wydał zezwolenie na budowanie w kamieniu i cegle, a korzystających z tego zezwolenia obsypał ulgami podarkowymi. Powód wydania takiego zezwolenia był bardzo ważkim nakazem chwili – częste pożary, niszczące całe drewniane dzielnice Wrocławia.

Jaś i Małgosia

Jesienią roku 1290, w wyniku nieoczekiwanej śmierci Henryka IV i po sporach dynastycznych między księciem legnickim, a księciem głogowskim (obu im było na imię Henryk), rządy w mieście i księstwie wrocławskim objął książę legnicki, Henryk Gruby. Niestety nie zdołał on zrobiċ wiele dla miasta, bo i on zmarł niespodziewanie w roku 1296. Po nim zasiadł na tronie książąt śląskich wspaniały gospodarz śląskiej dzielnicy, Bolko świdnicki, twórca systemu zamków obronnych, chroniących Śląsk od zachodu, śmiały inicjator zamierzeń administracyjnych i wojskowych. Bezpośrednio po śmierci Bolka na Wrocław przyszły czasy protektoratu czeskiego do roku 1311, do rządów HenrykaVI, który przyznając miastu nowe przywileje, m.in. pozwolenie przetopu srebra, a co za tym idzie upragnioną własną mennicę, jeszcze bardziej umocnił znaczenie Wrocławia. Miasto powiększyło swój obszar, a jego mury obronne utworzyły z niego jedną z największych warowni miejskich w ówczesnej Europie. Temu to okresowi zawdzięczamy, że ślady polskości na tej ziemi nigdy nie zostały zatarte, a polskie organizacje działały tutaj aż do roku 1939. Gdy w roku 1335 umarł ostatni książę śląski, Henryk VI księstwo, zgonie z jego wolą testamantową przeszło w zależnośċ od Korony Czeskiej. Druga połowa wieku XIV nie była dla Wrocławia zbyt korzystna, dochodziło do waśni i sporów o udział w rządzeniu miastem. Stan ten przerwał krwawym stłumieniem buntu pospólstwa w roku 1418 patrycjat i Zygmunt Luksemburczyk. W roku 1471, po śmierci króla Jerzego z Podjebradu królem czeskim, a zwierzchnikiem Wrocławia wybrano Władysława Jagiellończyka. Jednak patrycjat wrocławski opowiedział się za Maciejem Korwinem, ale miastu nie przyniosło to wiele korzyści. Spokój i poprawa sytuacji gospodarczej zawitały do miasta dopiero w drugiej połowie wieku XV po objęciu władzy zwierzchniej nad Śląskiem i Wrocławiem polskiego królewicza, Władysława Jagiellończyka. Władysław Jagiellończyk, łagodny „rex bene“ chciał Dekretem z roku 1505 ufundowaċ miastu czterowydziałową uczelnię, ale sprzeciw profesorów krakowskich był tak wielki, iż plany jego spełzły na niczym. Udało się tylko szkoły przy parafiach Marii Magdaleny i Elżbiety podnieśċ do rangi gimnazjów akademickich. Ponowną próbę założenia uniwersytetu podjęli w wieku XVII jezuici, ale i tym razem sprzeciw był tak duży, że pomimo faktu podpisania przez cesarza Leopolda w roku 1702 aktu jego założenia, funkcjonowały tylko dwa wydziały. Pod Mohaczem, w roku 1523 zginął następca Władysława, Ludwik Jagiellończyk, a śmierċ jego przyniosła ze sobą koniec jagiellońskiej, tak dla Śląska i Wrocławia owocnej zwierzchności i zapoczątkowała 220-letnią władzę Habsburgów których nietolerancja, szczególnie religijna, wypędziła ze Śląska wiele światłych osób.

PeDeTe

Po trzech wojnach śląskich (1741-1763) Wrocław znalazł się pod panowaniem Prus. Wtedy natychmiast zniesiono radę miejską i wprowadzono magistrat, a burmistrza mianował sam król. Fryderyk II nałożył na miasto wysokie cła, handel przerzucił się na drogi z Krakowa przez Morawy, Saksonię i Gdańsk. Śląsk wraz ze stolicą był pruski przez 200 lat, aby w roku 1945 powróciċ do Macierzy. Pod pruskimi rządami miasto, otoczone murami obronnymi i potężnymi bastionami miało wybitnie militarny charakter. Dopiero po zdobyciu go przez Francuzów, decyzją Napoleona rozebrano fortece i częściowo zasypano fosę, w ich miejsce założono przepiękne bulwary spacerowe pełne zieleni i kwiatów. Po zakończeniu wojen napoleońskich nastąpił dynamiczny rozwój we wszystkich dziedzinach życia, a wraz z nim rosła liczba mieszkańców. Wybudowano dworce kolejowe Górnośląski i Świebodzki, a kiedy otwarto Dworzec Główny (proj. inż Grapowa) jeden z największych tego typu objektów w ówczesnej Europie, zaczęły powstawaċ hotele, sklepy, restauracje. Wrocław wzbogacił się również o nowoczesny gmach teartu polskiego, dzisiaj gmach Opery.

Latarnia gazowa

Wielkim wydarzeniem było wprowadzenie gazowego oświetlenia ulic, stopniowo uruchamiano tramwaje najpierw konne, niedługo potem elektryczne. Z połączenia zakładów Linke i Hoffman utworzono Spółkę Akcyjną do Budowy Wagonów Kolejowych, dająca początek największemu zakładowi przemysłowemu Wrocławia „Pafawag“ (dzisiaj Bombardier Transportation Polska Sp. z o.o.). Z końcem XIX w. do wrocławskiej archi-tektury wkroczyła niemiecka odmiana secesji Jugendstill. Do ciekawych budowli tego okresu należą domy towarowe w Rynku i jego okolicach. Na początku lat trzydziestych coraz częściej pojawia się we Wrocławiu pompatyczny klasycyzm, obowiązujący w III Rzeszy (Bauten der Bewegung), którego następstwem są monumentalne obiekty użyteczności publicznej, z dzisiejszą siedzibą Urzędu Wojewódzkiego i kompleksem budynków sądowych nad fosą, na czele. W tym samym czasie szybko rozwijający się przemysł wrocławski przestawił się na produkcję wojenną.

We wrześniu 1939 był Wrocław jednym z bezpośrednich punktów wypadowych agresji hitlerowskiej na Polskę.

Bibliografia
Marek Karpf, Maciej Wilczek: Wrocław – portret miasta
Doc.dr Tadeusz Łepkowski: Mały słownik historii Polski
Bogdan Snoch: Protoplasta książąt śląskich
Bogdan Zdrojewski: Wrocław, krajobraz społeczny i gospodarczy

Veröffentlicht unter Historia