Wisła

Królowa polskich rzek jest Ślązaczką

Najdłuższa rzeka Polski (1047 km) bierze swoje źródła w Beskidach; początek dają jej Czarna Wisełka* i Biała Wisełka*, źródełka wypływające z zachodniego stoku Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim, na terenie rezerwatu przyrody pod słynnymi i najbardziej w Europie cennymi, tzw. świerkami z Istebnej. Obydwa źródła uchodzą do Jeziora Czerniańskiego, do którego wpływa również potok Malinka. Z jeziora wypływa już dumna Wisła. Najbardziej polska, płynąca przez środek naszych ziem rzeka była czynnikiem, któremu wiele polskich miast zawdzięcza powstanie i rozwój; osadę Wisłę założyli w XVI w. drwale dostarczający drewna opałowego książętom cieszyńskim i gontów do zamku w Cieszynie; u jej brzegów na wawelskim wzgórzu usadowił się już w VIII w. gród Wiślan, Kraków.

Sandomierz, tzw. Mały Rzym, rozłożył się na siedmiu wzgórzach nad doliną rzeki w X w.; w XIII został siedzibą kasztelańską i ważnym ośrodkiem handlu międzynarodowego. Malowniczy, średniowieczny Kazimierz połączył swój rozwój ze spławem zboża i drewna wodami Wisły. Na skrzyżowaniu dróg i przeprawy przez Wisłę, którą przed setkami lat z południa Europy na jantarowe wybrzeże Bałtyku podążały karawany kupieckie po bursztyn, powstała osada Warszowa dająca początek książęcej siedzibie, Warszawie. Na ustronnym Wzgórzu Tumskim, w IX i X w. rozłożyła się jedna z najdawniejszych prowincji Państwa Polskiego – Płock, średniowieczna stolica Polski. Toruń, osada kupiecka, która w X w. przycupnęła koło wiślanego przewozu przy drogach handlowych z Węgier i Rusi na zachód Europy, 200 lat później otrzymała prawa miejskie, rozwinęła się jako ważny ośrodek handlowy, członek Hansy. Na skrzyżowaniu dróg usadowił się już w X w. Tczew, ważny węzeł komunikacyjny, jedno z najstarszych miast na Pomorzu. W czasach historycznych miała Wisła dwa ramiona: Nogat i Leniwkę, do której wpływała Mołtawa. U brzegów Nogatu, na półwyspie usadowiła się rybacka osada Malbork, późniejsza siedziba komtura zakonu krzyżackiego. U ujścia Mołtawy do Wisły powstał Gdańsk, gród obronny książąt pomorskich; jeden z największych ośrodków budowy okrętów żaglowych i główny port morski.

Rozwój handlu morskiego i stosunków gospodarczych wpłynął na ożywienie handlu i co za tym idzie transportu wewnątrz kraju. W przeciwieństwie do innych europejskich rzek, po których żegluga odbywała się tak w dół jak w górę biegu rzeki, na Wiśle dominował spław w dół. Głównym szlakiem komunikacyjnym Polski transportowano wszystkie możliwe towary – drewno, zboże, wełnę, produkty leśne, wszystkie produkty eksportowe, nawet popiół. Transport towarów Wisłą i jej dopływami do Gdańska rozwijał się od XIII w., od XIV/XVII w. przeżywał złoty okres. Holendrzy, którzy dominowali w obrotach morsko – handlowych, zostawili po sobie znaczący ślad również w kulturze i architekturze Gdańska. Spław wiślany, który do końca XV w. był w rękach szlachty polskiej, organizowały miasta leżące nad rzeką głównie Gdańsk, Toruń, Warszawa i Kazimierz; aż do XVIII w. odgrywał ogromną rolę w gospodarce kraju, ponieważ związana z nim była większość obrotów handlu zagranicznego Rzeczypospolitej.

Płynie Wisła przez piękne polskie parki narodowe – Mazowiecki Park Krajobrazowy, Chojnowski Park Krajobrazowy, Kampinoski Park Narodowy (w styczniu 2000 wpisany na światową listę rezerwatów biosfery ENESCO), Nadwiślański Park Krajobrazowy.

W ostatniej fazie ustępującego na północ bałtyckiego zlodowacenia linia południowego wybrzeża była o wiele bardziej urozmaicona, a głęboko wcięta morska zatoka sięgała po dzisiejszy Tczew i Malbork. Z biegiem czasu wiatry i fale morskie utworzyły na południowym brzegu Bałtyku charakterystyczne mierzeje, z wolna odcinając zatokę od morza piaszczystym półwyspem. Wisła, niosąc miliony ton piasków i żyznych namułów stopniowo zasypywała zatokę jednoczenie tworząc nizinę deltową, tzw. Żuławy Wiślane. Piaszczystą plażę w Gdańsku i Westeplatte zawdzięczamy Wiśle i jej dopływom. Piękne wydmy piaskowe, utworzone przez Wisłę chroniące przed atakami Bałtyku nizinę deltową z wiatrakami przypominającą Holandię to doskonałe tereny rolnicze, a utworzone u wylotu większych dolin lekko pofalowane tereny są idealne dla potrzeb budownictwa.

Pasy zieleni nad Wisłą doskonale upiększają miasta i są terenami spacerowymi, plaże nad Wisłą pozwalają na wypoczynek nad wodą.

Barbara H. Seemann – Trojnar

* Czarna Wisełka – wedle legendy potok płynący w cieniu
* Biała Wisełka – wedle legendy potok płynący w słońcu

Bibliografia:
Paweł Jaroszewski: POLEN
Andrzej Jezierski: Mały słownik historii Polski:Transport i komunikacja
Bohdan Szermer: Gdańsk- przeszłość i współczeność
Biuro Informacji Gminy Warszawa Centrum