Barok

Barok* to styl występujący w sztuce, literaturze, jak również w obyczajach europejskich od XVI w. do końca XVIII w. Cechami charakterystycznymi baroku były bogactwo from artystycznych, dążenie do efektywnego gro-madzenia kontrastów, zestawienie barw i elementów dekoracyjnych, obliczonych na wyobraźnię odbiorcy oraz teatralizacja wszystkich dziedzin życia. W okresie Odrodzenia w budownictwie dominował – jako główna forma rezydencji szlacheckich oraz warstw najwyższych – dwór wieżowy. Budowle szlacheckie z tego okresu to zjawiska wyjątkowe. Sytuacja zmienia się z końcem XVI w., kiedy to rośnie znaczenie magnaterii w Polsce.

Magnateria zaczyna dorównywać królowi pod względem finansowym, a stopniowo rośnie również jej potęga polityczna. Ta warstwa kreuje nowy typ mentalności społecznej dążącej do kreowania wartości ideowoartys-tycznych potwierdzający nie tylko jej status społeczny, ale wykraczający daleko poza rozsądnie dające się ustalić granice. Magnateria polska osiągnęła punkt, który pozwalał jej nie tylko naśladować poziom króla, ale również poziom ten osiągnąć. W aspekcie ekonomicznym ważnym zjawiskiem było tworzenie się siedzib i fortun magnackich, szczególnie na wschodnich terenach Rzeczypospolitej. Szczególną role odegrali Zamoyscy*.

Okres baroku w Polsce przypada na okres stopniowego upadku gospodarczeg, a od poł. XVII w. spadających na Rzeczpospolitą klęsk politycznych. Monarchia wsparta rządami szlachty zamieniła się w oligarchię magnaterii. Głównymi ośrodkami kultury w Polsce baroku były nie, jak na zachodzie Europy dwory królewskie, ale dwory szlacheckie i magnackie. Dwór królewski odgrywał raczej mniejszą rolę. Barok w Polsce miał własny, odrębny wyraz artystyczny i obyczajowy, różniący się od zachodu Europy. Cechowała go orientalizacja smaku artys-tycznego tak w sztuce dekoracyjnej jak w ubiorach, co widoczne było szczególnie w środowiskach szlacheckich (Doc. Dr Tadeusz Łebkowski, Mały Słownik Historii Polski, str. 28). Szlachta ogłosiła sama siebie narodem polskim, inne stany niż szlachecki zostały z tej wspólnoty wyłączone. Ten tzw. sarmatyzm cechowała nietolerancja wobec innych systemów, tradycjonalizm, megalomania* i niechęć do cudzoziemców. Mimo to jest to okres wielkich i oryginalnych dzieł. Najwybitniejsi twórcy wywodzili się z różnych warstw, rozwijała się poezja szlachecka oraz mieszczańska. Dzięki mecenatowi królewskiemu rozwijało się malarstwo ścienne i portretowe. Rozwinęła się architektura; powstało wiele pięknych pałacy i budowli, do których należą Zamek królewski i pałac Krasińskich w Warszawie, Pałac w Wilanowie, pałac biskupi w Kielcach. Rozwijała się nauka przede wszystkim matematyka, której przedstawicielami byli A.A.Kochański* i astronomia, którą reprezentował J. Heweliusz*. W nauce zaznacza się kontynuacja myśli Odrodzenia, z która to epoką barok był pod wieloma względami połączony. Niestety ciągłość myśli politycznej została naruszona i dopiero z pocz. XVIII w. zaczynają pojawiać się w druku pierwsze projekty reform, jak dzieła Stanisława Poniatowskiego* czy Stanisława Leszczyńskiego*.

Barbara H. Seemann – Trojnar

* nazwa barok może pochodzić od portugalskiego terminu jubilerskiego barroco, oznaczającego perłę o nieregularnych kształtach

* magnateria – najwyższa warstwa szlachty w Rzeczypospolitej Korony Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego

* Zamoyscy to jeden z najpotężniejszych rodów szlachecki w Rzeczypospolitej. Wzrost znaczenia rodu w XVI w., przypieczętowany został utworzeniem przez Jana Zamoyskiego w Zamościu, Ordynacji Zamoyskiej

Ordynacja ( lac. fidei commissum „w wiarygodne ręce oddaję”) oznacza majątek ziemski, rządzący się swoimi własnymi prawami dotyczącymi dziedziczenia, posiadający swój własny statut (akt fundacyjny), zapobiegający rozdrobnieniu dóbr. Majątek niezbywalny i niepodzielny, przechodzi z ojca na syna

* megalomania – wygórowane mniemanie o własnej wartości

* A.A.Kochański (1631-700) jeden z najwybitniejszych uczonych XVII wieku, mający ogromne osiągnięcia w matematyce i zegarmistrzostwie

* J.Heweliusz (1611-1687) astronom, naukowiec i przedsiębiorca z Gdańska; twórca map Księżyca   

* Stanisław II August Poniatowski (1732-1798), król Polski, ostatni władca Rzeczpospolitej Obojga Narodów

* Stanisław Leszczyński (1677-1766), wojewoda poznański, starannie wykształcony, o szerokim umyśle, mecenas sztuki, dwukrotny król Polski (1704-1709/1733-1736), książę Lotaryngii i Baru (1738-1766). Autor pierwszego planu zjednoczonej Europy i idei pokoju powszechnego

Bibliografia:                                                                                                                                                       Doc. dr Tadeusz Łepkowski: Mały słownik historii Polski                                                                          Janusz Kębłowski: Dzieje sztuki polskiej