Polska Niepodległa
Droga do niepodległości
Dla nas po Bogu, największa miłość to Polska
Stefan Kardynał Wyszyński
Lata 1890 – 1914 pod względem politycznym ciągle były latami niewoli, ale przyniosły poważne zmiany. Przyczyną zmian było masowe wytwarzanie się ruchów politycznych: robotniczego, ludowego, nacjonalistycznego. Na porządku dziennym zaczęto stawiać sprawę walki o niepodległość, odsuniętą w cień w czasach pozytywizmu. Rewolucja 1905 r. w Rosji była zwiastunem zmian społecznych, wojny, upadku caratu i wyzwolenia Polski. Podobnie dwoisty charakter miały zjawiska kultury owego czasu – jako reakcja na pozytywizm powstała Młoda Polska* (1890-1918), epoka nawiązująca do romantyzmu, wnosząca świeże wartości do literatury, malarstwa. Z początkiem XX w. zaczęły wchodzić w życie nowe wynalazki, o których wiek XIX nawet nie marzył – samolot, samochód, rozwój filmu; absolutny przewrót dokonał się w dziedzinie nauki i sztuki, literatury, obyczaju, kultury materialnej.
Nastąpiło upowszechnienie życia politycznego co było niejako skutkiem rozszerzenia wpływu kultury i prasy bowiem wiek XIX to czas gazet. To dzięki prasie, często bogato ilustrowanej, bieg informacji stawał się coraz szybszy i coraz to szersze kręgi społeczne dowiadywały się o wydarzeniach, jakimi żył współczesny świat. W miastach wydawano po kilka dzienników politycznych, a czytanie takiego dziennika było zarazem lekcją historii, polityki, kultury. Prasa wywierała ogromny wpływ na rozwój świadomości pokolenia, któremu było dane doczekać po latach wolnej Polski. Często uważa się nawet dzisiaj jeszcze, że w Europie wiek XIX ciągnął się do 1914 roku.
Od początku XX stulecia w zaborze pruskim nie było analfabetów, a i w innych zaborach zmiejszała się liczba osób nim dotkniętych. Rozwijały się wiejskie szkółki elementarne; rewolucja 1905 roku umożliwiła w Królestwie i Galicjii rozwój prywatnych szkół średnich z polskim językiem wykładowym, rozwinęło się szkolnictwo żeńskie. W przeciwieństwie do Królestwa, gdzie szkoły średnie przeważnie prywatne były bardzo kosztowne i kształciły młodzież inteligencką i ziemiąńską, w Galicji wędrowała do szkół średnich młodzież robotniczo-chłopska. Na terenie wszystkich ziem pod zaborami rozwijało się szkolnictwo wyższe. Polacy studiowali w Europie Zachdniej i Rosji. Młoda Polska to wspaniały rozwój teatru w czym prym wiódł Kraków. To także czas tworzenia się kadry działaczy społecznych wśród robotników i chłopów. Zakładali oni kółka rolnicze, straże pożarne, towarzystwa śpiewacze, które bez nich nie byłyby w stanie funkcjonować. Te wszystkie przemiany były inicjatywą własną społeczeństwa, a działy się niezależnie od przekonań politycznych, w imię sprawy narodowej. Ta sprawa narodowa, jaką było niepodległe państwo po 1918 roku byłaby nie do pomyślenia, gdyby nie poprzedziła jej ta gorączkowa aktywność społeczeństwa we wszystkich trzech zaborach.
Podział Europy na dwa antagonistyczne obozy, powiązane układami wojskowymi, doprowadził do sytuacji, w której każdy nie zażegnany konflikt lokalny mógł być powodem rozpętania wojny powszechnej. Kiedy 28 VI 1914 r. w Sarajewie serbski nacjonalista zamordował austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego małżonkę, Austro – Węgry postanowiły to przykre zdarzenie wykorzystać i z pełnym poparciem Prus 28 VII wypowiedziały Serbii wojnę. Dwa dni później Rosja spiesząc na pomoc Serbii ogłosiła mobilizację, 1 VIII Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, 3 VIII Francji, 4 VIII do wojny włączyła się Anglia. Rozpętała się I wojna światowa. Od samego jej początku było do przewidzenia, że zaważy na losach Polski. Nie tylko toczyła się na jej ziemiach, ale przede wszystkim spowodowała, iż Polacy mieszkający w trzech różnych zaborach kolejny raz wystawieni zostali na ciężką próbę – musieli założyć mundury armii zaborczych i walczyć przeciwko swoim. Wojna miała też niebawem zmusić wszystkich walczących do zajęcia stanowiska w sprawie polskiej.
Marszałek Piłsudski
W Galicji zabójstwo następcy tronu w Sarajewie odbiło się szerokim echem, jednak nie wywołało gorączki wojennej; zaczynały się wakacje, również rząd polski nie sygnalizował żadnych posunięć. Dopiero pod koniec lipca zebrała się Rada Partyjna PPS*, następnego dnia zwołano nadzwyczajne posiedzenie KSSN*, w którym wziął udział Piłsudski. Postanowiono wycofać z banków depozyty pieniężne i przekazać je Piłsudskiemu; do Wiednia zaś wysłać delegację i rozpocząć przygotowania do mobilizacji. Na konferencji przedstawicieli głównych organizacji wojskowych, która odbyła się 29 lipca 1914 r., postanowiono wystawić jednolitą armię i uznanie jednej tylko organizacji wojskowej jako zwierzchnika politycznego. Na tej podstawie KSSN uznano za polityczną reprezentację polskiego ruchu wojskowego, Piłsudskiemu zaś powierzono Komendę Naczelną i podporządkowanie Polskich Drużyn Strzeleckich. Rozpoczęła się mobilizacja i zabieganie o najlepszych wodzów, którzy najczęściej mobilizowani byli do armii zaborczych. Głównymi centrami mobilizacyjnymi był Lwów i Kraków, gdzie w rekordowo krótkim czasie zgłosiło się ok. 4 tysięcy ochotników. Piłsudski przygo-towywał się do wojny na polu wojskowym i politycznym – analizował sytuację polityczną, przewidy-wał każdy możliwy przebieg wydarzeń, brał pod uwagę każdy możliwy plan działania. 16 sierpnia 1914 r. w Krakowie ogłoszono powstanie Legionów Polskich i powołano Naczelny Komitet Narodowy jako najwyższą instancję w zakresie wojskowej, skarbowej i politycznej organizacji sił zbrojnych polskich, miał współpracować z władzami wiedeńskimi i roztaczać parasol nad Legionami (Janusz Cisek; Piłsudski, str. 85). Piłsudski objął dowództwo jednego z pułków Legionu Zachodniego (późniejszej I Brygady) i jak się wkrótce okazać miało, był to oddział ślepo swemu wodzowi oddany. Rozstrzygające dla Polski wydarzenia przyniosła wiosna 1915 roku. W maju 1915 wojska austro – węgierskie przełamały front rosyjski pod Gorlicami, odebrały Galicję i wtargnęły na Lubelszczyznę. W sierpniu Niemcy wkroczyli do Warszawy, we wrześniu do Wilna. Całość ziem polskich znalazła się w mocy państw centralnych, ale niestety Franciszek Józef nie wypowiedział się w kwestii polskiej, a tym samym nie wykorzystał unikalnego wprost przywiązania Polaków do monarchii. Bowiem tylko w zaborze austriackim Polacy mogli piastować wysokie stanowiska, mieli możliwość rozwoju; z tym państwem wiązali swe nadzieje.
Austro-Węgry zaczęły wreszcie doceniać znaczenie Legionów i zgodziły się na połączenie wszyst-kich trzech brygad legionowych w jedną. W krwawych walkach jakie toczyły się pod wsią Kostiuchnówka jesienią 1915 Legiony odznaczyły się niezwykłą walecznością i odwagą. Niemcy, którzy bardziej niż Austriacy doceniali waleczność Polaków, na ich cześć jedno ze wzgórz, o które toczyły się zacięte walki, nazwali „Polską Górą“. Wiosną, 1916 na nowo rozgorzały zacięte walki pod tą samą wsią; kilkakrotnie silniejszemu i uzbrojonemu w artylerię przeciwnikowi czoła stawiły oddziały I i III Brygady, wspomagane przez brygadę honwedów* i kawale-rię. Kiedy wojska austro-węgierskie nie wytrzymując natarcia rzuciły się do panicznej ucieczki, Polacy nie dopuścili do przerwania frontu wytrzymując kilkakrotnie ponawiany atak co uniemożliwiło Rosjanom dezorga-nizację frontu. Straty były ogromne, ale bitwa i skuteczna obrona ugruntowały sławę Legionów. 20 września 1916 r. Austria powołała Polski Korpus Posiłkowy, którego umundurowanie miało być odrębne od austriackiego, ale sztandary polskie. Niemcy i Autriacy, bardzo obawiając się Piłsudskiego nie akceptowali go jako dowódcy i 27 września 1916 objęli Piłsudskiego dozorem policyjnym. W tej sytaucji mógł tylko biernie wyczekiwać decyzji mocarstw w sprawie polskiej. 4 listoppada Franciszek Józef wydał reskrypt o wyodrębnieniu Galicji, 5 listopada ogloszony został akt o powołaniu państwa polskiego z dziedziczną monarchią, ustrojem konstytucyjnym i własną armią, car 25 grudnia postanowił o stworzeniu Polski wolnej, stworzonej z trzech, obecnie rozdzielonych prowincji (Janusz Cisek; Piłsudski, str. 110-111). Na początku grudnia 1916 r. powołano Tymczasową Radę Stanu w skład której wszedł również Piłsudski. Kiedy w marcu 1917 wybuchła w Rosji rewolucja, front wschodni stracił absolutnie na znaczeniu.
Zmrok ogarnia Europę i za naszych dni nie doczekamy już świtu… miał powiedzieć sekretarz stanu Zjednoczonego Królestwa, sir Edward Grey na wieść o wybuchu wojny. Dla Polski właśnie wybuch wojny oznaczał świt marzeń o niepodległej Polsce i powrocie jej na mapy Europy (Janusz Cisek; Piłsudski, str.82)
Czy wiesz, że
… Legiony Polskie to zawiązana w 1914 r. formacja wojskowa walcząca przeciwko Rosjii po stronie państw centralnych. Z czasem Legiony podzielone zostały na trzy Brygady dowodzone przez Józefa Pilsudzkiego – I Brygada, Józefa Hallera – II Brygada, Bolesława Roję – III Brygada
… szczypiorniści – to potoczne określenie graczy w piłkę ręczną bierze się od nazwy miejscowości Szczypiorno, w której po odmowie złożenia przysięgi nowo utworzonej Polskiej Siły Zbrojnej, internowani byli szeregowcy I Brygady Piłsudskiego. Rota przysięgi zakładała braterstwo broni z państwami centralnymi, co dla Piłsudczyków było nie do przyjęcia
Barbara H. Seemann – Trojnar
* LP – Legiony Polskie
* KSSN – Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych
* brygada honwedów – XI Korpus Austro – Węgier
* PPS – Polska Partia Socjalistyczna
Bibliografia
Janusz Cisek: Piłsudski
Janusz Wałek: Dzieje Polski w malarstwie i poezji
Doc.dr Tadeusz Łepkowski: Mały słownik historii Polski