Wielka Emigracja 

Wielka Emigracja, jeden z największych ruchów emigracyjnych ówczesnej Europy, miała podłoże patriotyczno-polityczne, a bezpośrednią jej przyczyną był upadek powstania listopadowego. Składała się z uczestników powstania, których amnestia carska nie objęła oraz z tych, którzy nie chcieli jej przyjąć. Amnestia nie objęła członków rządu i sejmu oraz wybitniejszych uczestników Nocy Listopadowej*. Liczebność i charakter emigracji określiły dwa czynniki. Po pierwsze z końcem roku car ogłosił amnestię, z której wyłączeni zostali członkowie rządu i sejmu oraz wybitniejsi uczestnicy Nocy Listopadowej. Jednak objęci amnestią przywódcy powstania namawiali swych towarzyszy do emigracji masowej.

Tych z żołnierzy i podoficerów, którzy zdecydowali przekroczyć granicę władze pruskie i austriackie działające w myśl carskich zaleceń rozbrajały i zmuszały siłą do przyjęcia amnestii; oficerom nie robiono żadnych trudności w wyjeździe za granicę. W ten sposób ogromną większość szeregowych powstańców siłą zepchnięto na stronę rosyjską i wcielono do armii ruskiej. Tak więc na emigracji znalazło się ok. 9 tys. wojskowych w większości oficerów, przedstawicieli inteligencji i szlachty. Tylko niewielkiej liczbie żołnierzy udało przedostać się na zachód.

Pod naciskiem Austrii i Prus nie przyjmowały powstańców rządy państw niemieckich i włoskich; schronienia udzieliły im Anglia, Belgia i Francja. Jednak we Francji większość z nich rozmieszczono na prowincji z ograniczonym prawem zamieszkania w Paryżu. Rząd Ludwika Filipa* był bardzo niechętny emigrantom, ale musiał się liczyć z opinią publiczną,  dlatego też przyznał im nawet czasowy zasiłek, tzw. żołd emigracyjny; zapewniał on tylko najskromniejsze utrzymanie i wiązał się z dokuczliwą policyjną kontrolą. W Belgii i Anglii otrzymali Polacy zasiłki o wiele później i w mniejszym zakresie, do Stanów Zjednoczo-nych mogli wjeżdżać bez przeszkód, jednak tam zdani byli tylko na siebie.

Zimą 1831/1832 wyjechała do Francji pierwsza fala emigrantów; 1833 zmuszono ich do wyjazdu na zachód z Galicji, a 1836 znaczną część wydalono z Krakowa. Ogółem do końca lat trzydziestych opuściło kraj ponad 10 tys. ludzi od znakomitości narodowych, zawodowych oficerów, studentów po przedstawicieli ziemiaństwa. Ci ostatni dostawali z domu znaczne zasiłki, część się wykształciła i znalazła sobie pracę, głównie jako inżynierowie lub lekarze. Zakładali rodziny, wsiąkali w obce środowisko i czasami osiągali bardzo wysokie stanowiska. Większość jednak była zdana na poniewierkę.

Najbardziej czynne ugrupowania w powstaniu listopadowym usiłowały zająć czołowe stanowisko na emigracji przez zakładanie różnych stowarzyszeń i klubów politycznych jednak z niewielkim skutkiem. Dopiero w połowie lat 30-tych skrystalizowały się cztery główne nurty polityczne.

Pierwsze ugrupowanie polityczne, Komitet Tymczasowy Emigracji Polskiej, założono w Paryżu już w listopadzie 1831. Główną osobistością ruchu centrowego, reprezentowanego przez liczne środowiska emigracyjne był Joachim Lelewel. Środowiska te pozostały wierne tradycji powstania listopadowego – idei szlacheckiego rewolucjonizmu. W imię hasła „Za naszą i waszą wolność” chciano dla sprawy narodowej pozyskać lud nie wyłączając szlachty co oznaczało sprzymierzyć się z ludami, nie z rządami.

Prawicowy obóz Adama Czartoryskiego Hotel Lambert, nazwany od paryskiej rezydencji księcia, skupiał większość dygnitarzy powstania, wysokich oficerów i zamożnego ziemiań-stwa. Książę Czartoryski wiązał odzyskanie niepodległości Polski z wojną europejską i pomocą mocarstw zachodnich. Celem dyplomatycznych zabiegów Czartoryskiego było odzyskanie Polski przedrozbiorowej.

Określoną pozycję wyrobiło sobie, założone w Paryżu w marcu 1832 r. Towarzystwo Demokratyczne Polskie, jedno z najważniejszych i zarazem najliczniejsze ugrupowanie demokratyczne stronnictw politycznych Wielkiej Emigracji. W tzw. „Małym Manifeście” wydanym w marcu 1832 r. zakładano konieczność radykalnych reform społecznych w przyszłej Polsce, a klęskę powstania upatrywano w konserwatyzmie szlachty co wywołało wielkie oburzenie tejże. Drugi manifest zwany „Manifestem Poitierskim” (ogłoszony w grudnia 1836, w Poitiers) nie akcentował już programu antyszlacheckiego. Założeniem jego było utrzymanie w Polsce tak wielkiej własności ziemskiej jak i drobnej własności chłopskiej. Postulowany w nim kierunek przemian, tzw. burżuazyjno-demokratyczny oraz jego wpływ na opinię emigracji miał przetrwać dziesięciolecia.

Od pierwszych dni emigracji dyskutowano zawzięcie o przyczynach upadku powstania listopadowego, nad dalszą walką o niepodległość i nad kształtem przyszłej Polski. Od razu doszło też do rozłamu na konserwatywną prawicę i demokratyczną lewicę.

Na emigracji, głównie we Francji, w warunkach wolności słowa rozkwitło polskie piśmiennictwo, publicystyka polityczna i wielka poezja romantyczna. We Francji tworzyli m.in. Juliusz Słowacki, Adam Mickiewicz, Cyprian Kamil Norwid, Zygmund Krasinski. Dzieła ich, w duchu umiłowania ojczyzny, kształtowały przyszłe pokolenia Polaków. Ogromną role odgrywała muzyka Fryderyka Chopina, opiewająca polską muzykę ludową. Czasopismo Le Polonais z siedziba w Hotelu Lambert, wydawał książę Adam Czartoryski.

Po powstaniu wyemigrowało z kraju wielu ludzi nauki. Józef Baranowski był wybitnym wynalazcą w dziedzinie łączności i rachunkowości, Józef Bem powołał do życia Towarzystwo Politechniczne w Paryżu, Antoni Norbert Patek założył firmę zegarmistrzowską PATEK-PHILIPPE. Zegarki tej firmy do dzisiaj odpowiadają najwyższemu, światowemu standardowi. Wybitnym inżynierem, budowniczym Kolei Transandyjskiej w Peru, najwyżej (4800 m n.p.m.) położonej linii kolejowej na świecie był Ernest Malinowski.

Czy wiesz, że 

… w rocznicę wybuchu powstania obchodzony jest Dzień Podchorążego. 

… po upadku powstania, 9 czerwca 1832 papież Grzegorz XVI potępił wybuch powstania jako zbuntowanie się przeciwko „legalnej władzy władcy”

… Ludwik Filip I (6.10.1773-26.08.1850) – król Francuzów (Roi des Français), ostatni monarcha Francji z rodu Burbonów (linia orleańska). Panował w latach 1830–1848 

… rewolucja belgijska (niderl. Belgische Revolutie, fr. Révolution belge) – rewolucja zapoczątkowana w nocy z 25 na 26 sierpnia 1830 rozruchami antyrządowymi w Brukseli, która wybuchła pod wpływem rewolucji lipcowej we Francji, pod hasłami obrony swobód obywatelskich i oderwania Belgii od Holandii połączonych w jeden organizm państwowy na kongresie wiedeńskim w 1815. Po krótkim czasie rewolucja przerodziła się w powstanie ludowe, a wobec interwencji wojsk holenderskich – w walkę wyzwoleńczą ogarniającą całą Belgię.

… 20 września, po zerwaniu rokowań przez króla Niderlandów Wilhelma I, masy ludowe zajęły ratusz, lecz nie zdołały utworzyć rządu republikańskiego przez brak kierownictwa. 27 września, po wyparciu wojsk holenderskich, powstał umiarkowany rząd tymczasowy. 18 listopada 1830 Konstytuanta ogłosiła niepodległość Belgii

… przed zbrojną interwencją rosyjsko-pruską uratowało Belgię powstanie listopadowe (1830–1831), które wybuchło w Królestwie Polskim

Barbara H. Seemann – Trojnar

* Noc Listopadowa – noc wybuchu powstania listopadowego, w którego rocznicę wybuchu Wojsko Polskie obchodzi Dzień Podchorążego

* Emigrację listopadową nazywano „wielką” w odróżnieniu jej od późniejszych po 1848 i 1863. Nie były one tak liczne i tak znakomite jak listopadowa, która wywarła ogromny wpływ na losy narodu polskiego

Bibliografia
Stefan Kieniewicz: Historia Polski 1795 – 1918
Doc. Dr Tadeusz Łepkowski (red.): Mały słownik historii Polski