Powstanie Listopadowe
Nie wiem, czy będzie jeszcze kiedy jaka Polska, ale tego jestem pewien, że nie będzie już Polaków
car Mikołaj I Romanow
Dla gospodarki Królestwa Polskiego rok 1830 zapowiadał się bardzo źle. Marne zbiory, drożyzna, obniżający się poziom eksportu sukna, niska produkcja w sektorze górniczo-hutniczym. Do tego rosnące niezadowolenie wśród biedoty spowodowane bezrobociem, podwyżką oraz korupcją wśród urzędników państwowych.
W lipcu 1830 wybuchła rewolucja paryska, obalając dynastię Burbonów; w sierpniu Belgowie powstali przeciwko Holandii, uzyskując niepodległość. Car Mikołaj I, obawiając się zbrojnego wystąpienia Francji przeciwko Belgii przygotowywał interwencję zbrojną, w której miała wziąć udział również armia polska co wzbudziło niepokój wsród Polaków, którym nie uśmiechało się występować przeciwko ruchom niepodległościowym innych narodów. Poza tym Polacy wiedzieli, że w momencie wymarszu armii z kraju, Polska znajdzie się ostatecznie pod okupacją rosyjską. W obliczu takiej sytuacji podjąło działalność Sprzysiężenie Wysockiego*, wciągając do spisku oficerów z innych jednostek garnizonu stołecznego, jak również osoby cywilne i studentów.
Celem sprzysiężenia było wywołanie powstania narodowego przeciwko Rosji na skutek nieprzestrzegania przez cesarzy Imperium Rosyjskiego postanowień konstytucji z 1815 roku. Aleksander I w 1819 roku zniósł wolność prasy i wprowadził cenzurę. W roku 1821 zawieszono wolność zgromadzeń.
W połowie listopada policja wpadła na trop spisku studenckiego i zaczęły się aresztowania; ogłoszono mobilizację armii polskiej. Spiskowcy, obawiając się wpadki postanowili rozpoczynać natychmiast. Wieczorem 29 listopada część spiskowców napaść miała na Belweder i obezwładnić wielkiego ks. Konstantego, temu jednak udało się zbiec. Ludność cywilna nie od razu wyszła na ulice miasta, a burżuazja zamknęła się w domach nie chcąc brać udziału w zamieszkach. Zrywowi groził upadek ale sytuację uratowała ludność Warszawy, która wpadła do Arsenału, przechwyciła broń i pomagając wojsku opanowała w nocy Śródmieście. W takiej sytuacji Konstanty nie zdecydował się szturmować miasta i z wiernymi sobie oddzia-łami wycofał się do Wierzbna.
Mimo zwycięstwa Belwederczyków* i mieszkańców Warszawy, władzę przejęli konserwatyści przeciwni powstaniu i chętni zakończenia go w drodze rokowań z carem Mikołajem I. Jeszcze tej samej nocy Lubecki razem z A.Czartoryskim powołał do Rady Administracyjnej* kilku nowych członków – J. Ursyn Niemcewicza, M. Radziwiłła, M. Paca, M. Kochanowskiego czy gen. Chłopickiego. Powołując się na takie nazwiska rząd zamierzał dojść do porozumienia z carem. Na domiar złego tzw. straż bezpieczeństwa złożona z zamożnej burżuazji, natychmiast rozbroiła dopiero co uzbrojoną ludność Warszawy.
Odpowiedzią na te działania był Klub Patriotyczny założony przez M. Mochnackiego z udziałem inteligencji, rzemieślników i służby. Klub był przeciwnikiem działań Rady Administracyjnej i dyktatury Józefa Chłopickiego. Domagał się utworzenia nowego rządu, zerwania z Konstantym i rozciągnięcia powstania na cały kraj. Rada, chcąc utrzymać się przy sterze zmuszona była do ustępstw; utworzono Rząd Tymczasowy, zapowiedziano zwołanie sejmu i przepędzono ks. Konstantego. Rozwiązano również Klub Patriotyczny.
Z początkiem grudnia dyktaturę przejął gen. Chłopicki, przeciwnik zbrojnego powstania i zwolennik rokowań z carem. Mimo hamowania zapału narodu do walki nie udało się powstrzymać wzrostu patriotycznych nastrojów. Prowincja była gotowa do walki, napływali ochotnicy z Galicjii i Poznańskiego. Tłumnie zgłaszała się młodzież ziemiańska. Pod naciskiem opinii publicznej, Sejm w składzie niemal wyłącznie ziemiańskim, ogłosił w grudniu 1830 powstanie za narodowe.
W styczniu 1831 car zażądał, by Polacy poddali się, a za bunt groził ostrą karą. Gen. Chłopicki złożył władzę, powstało Towarzystwo Patriotyczne, którego członkowie zorganizowali 25 stycznia manifestację ku czci pomordowanych przez cara dekabrystów*, pragnąc w ten sposób wywrzeć nacisk na sejm, aby ten poparł powstanie. W takiej sytuacji obie izby sejmu mocą uchwały zdetronizowały cara Mikołaja.
W lutym wkroczyła do Królestwa Polskiego armia feldmarszałka I. Dybicza (115. tys). Po bitwach pod Stoczkiem, Wawrem i Grochowem udało się armię carską powstrzymać. Z końcem marca armia polska przeszła do kontrofensywy i odniosła znaczny sukces zwyciężając trzy wielkie bitwy. Jednak w maju naczelny wódz niefortunnie rozegrał bitwę pod Ostrołęką, armia poniosła znaczne straty i wycofała się ku Warszawie. Armii, stawiająca dzielnie czoła potężnej armii carskiej, straciła wiarę we własnych dowódców.
Wiosną 1831 wybuchło powstanie na Litwie; w maju dotarły tam dwie kolumny polskie ale nie udało się opanować Wilna. Na Ukrainie i Białorusi powstanie wprawdzie wybuchło, jednak poparte tylko przez średnią i drobną szlachtę nie miało wielkich szans. We wrześniu armia I. Paszkiewicza przeszła Wisłę i po 2-dniowym szturmowaniu, zdobyła Warszawę. Na przełomie IX/X wojsko polskie przekroczyło granicę pruską i austriacką i się poddało. Na emigrację udali się posłowie i dowódcy powstania; nastąpiła tzw. Wielka Emigracja*.
Powstanie listopadowe odbiło się szerokim echem w Europie; we Francji, Belgii, Niemczech i Włoszech było wiadomo, że Polacy udaremnili zbrojną interwencję rosyjską. Wszędzie odnoszono się do Polaków z sympatią; w szeregach powstańczych walczyli Niemcy, Francuzi, Węgrzy, Słowacy i Czesi. Sympatyzowali z powstańcami studenci z Moskwy i Petersburga. Rządy mocarstw zachodnich nie udzieliły Polakom ani popar-cia ani pomocy.
W czasie Powstania Listopadowego (ponad 10 miesięcy) Polacy stawiali czoła największej potędze mili-tarnej Europy. Naród polski uzbroił ok. 140 tys. ludzi. Carat musiał wytężyć wszystkie siły i wcale nie był pewny zwycięstwa. O klęsce Powstania przesądziło jego kierownictwo od samego początku jemu prze-ciwne.
W imię Boga za naszą i waszą wolność (Za naszą i waszą wolność – skrót) wypisano na sztandarze z manifestacji ku czci dekabrystów w Warszawie 25 stycznia 1831. W myśl tego hasła wielu Węgrów, Francuzów, Włochów i Rosjan wspierało polskich powstańców. W wersji polskiej i węgierskiej używał go oddział Bema na Węgrzech w 1848. Nazwę tę nosiło także polskie odznaczenie wojskowe, nadawane Dąbrowszczakom w hiszpańskiej wojnie domowej. Do hasła tego odwoływali się również w czasie II wojny światowej polscy żołnierze walczący na frontach zachodnich oraz wschodnich.
Czy wiesz, że
… Polska, zagradzając drogę zbrojnej interwencji caratu wzmocniła szanse ruchów narodowo-wyzwoleń-czych na zachodzie Europy, a tym samym dawała przykład solidarności międzynarodowej
… dzięki powstaniu polskiemu powstało neutralne państwo Belgów
… w rocznicę wybuchu powstania obchodzony jest Dzień Podchorążego
… Powstanie pozostawiło trwały ślad w literaturze polskiej; Juliusz Słowacki napisał dramat romantyczny Kordian, Adam Mickiewicz Redutę Ordona, wiersz Franciszka Kowalskiego Ułan i dziewczyna śpiewany był przez żołnierzy jako pieśń wojskowa, Czarna sukienka – Konstantego Gaszyńskiego nawiązuje do słynnej bitwy powstania o Olszynkę Grochowską; poemat stał się popularny w czasie późniejszego powstania stycznio-wego
… Chopin na wieść o upadku powstania skomponował pełną dramatyzmu Etiudę C-moll op. 10 nr 12, tzw. Etiudę Rewolucyjną
… po upadku powstania, 9 czerwca 1832 papież Grzegorz XVI potępił wybuch powstania jako zbuntowanie się przeciwko „legalnej władzy władcy”
Barbara H. Seemann – Trojnar
* Sprzysiężenie Wysockiego to zawiązany 15 grudnia 1828 przez kilkunastu wojskowych ze Szkoły Podchorążych w Warszawie, zgrupowanych wokół Piotra Wysockiego, spisek patriotyczny. Utworzony przeciwko wodzowi naczelnemu wojsk Królestwa Polskiego i dowódcy sił rosyjskich stacjonujących w za-chodnich guberniach Rosji, wielkiemu księciu Konstantemu.
* Belwederczycy to grupa spiskowców, która 29 listopada 1830 zaatakowała Belweder, siedzibę wielkiego księcia Konstantego, rozpoczynając powstanie listopadowe
* Rada Administracyjna Królestwa Polskiego, organ doradczy namiestnika, zarazem organ władzy wykonawczej, część Rady Stanu Królestwa Polskiego
* Dekabryści to grupa rosyjskich rewolucjonistów z rodzin arystokratycznych, działająca w latach 20. XIX w. Nazwa wywodzi się od daty wybuchu antycarskiego powstania – 26 grudnia 1825 (14 grudnia według kalendarza juliańskiego) – po rosyjsku grudzień to diekabr ( Декабрь)
Bibliografia
Stefan Kieniewicz: Historia Polski 1795 – 1918
Doc. Dr Tadeusz Łepkowski (red.): Mały słownik historii Polski