Rybnik, zielona stolica czarnego Śląska

… pszenna, zbożna i uparta, Rzeczypospolitej wichrowaty szaniec, czujna warta…

Wilhelm Szewczyk, Pochwała ziemi rybnickiej

Rynek

U zarania swoich dziejów niewielka osada, niezamożna i nie tak ludna jak warowne w pobliżu Wodzisław czy Żory, należy do najstarszych i ważnych osiedli z kościołem i zamkiem. Rybnik sięga swoimi początkami XII wieku, kiedy był własnością książąt opolsko – raciborskich. W 1202 r. w rybnickim zamku osadziły się norbertanki sprowadzone tutaj przez Ludmiłę, żonę księcia Mieczysława, wnuka Balesława Krzywoustego. W roku 1228, kiedy klasztor przeniósł sie do Opola, w Rybniku odbył się wielki zjazd rycerzy, duchownych i dostojników książęcych, któremu przewodniczył Kazimierz, książę opolsko – raciborski. Wybór Rybnika, jako miejsca zjazdu, świadczy o niemałym znaczeniu miasta w tym czasie, a i bory dookoła Rybnika odegrały zapewne znaczną rolę: były bowiem pełne zwierzyny łownej.

Zamek rybnicki
dzisiaj Sąd Rejonowy

Zamek rybnicki, przed wiekami drewniany otoczony fosą stał w dolinie Nacyny, w tym samym miejscu gdzie stoi dzisiaj. Dzisiejszy swój wygląd i kształt zawdzięcza zamek hrabiemu Emanuelowi Węgierskiemu, który to w drugiej połowie XVIII wieku zburzył narożną wieżę, a dobudował dwa długie skrzydła od frontu. Niestety parę lat później sprzedał zamek i dobra ziemskie państwa rybnickiego rządowi pruskiemu, który to rząd po przebudowie zamienił siedzibę na dom inwalidów wojennych. Miał Rybnik dwa kościoły – przy klasztorze i starszy kościół parafialny pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, poświęcony w roku 1180 przez biskupa wrocławskiego, Żyrosława. Na jego gruzach Wacław II (z rodu Przemyślidów, chociaż jego prababka wywodzila się z Piastów) rezydujący w zamku rybnickim postawil w roku 1470 nową świątynie z cegly, w stylu gotyckim. 300 lat później rozebrano stara świątynię i w latach 1798 – 1801 wybudowano na jej miejscu nowy kościół, z którego ocalało tylko prezbiterium. Prawa miejskie, a więc własny zarząd z radą i burmistrzem, wolność urządzania targów kilka razy w roku, swobodnego wykonywania rzemiosła oraz dla mieszkańców wolność przenoszenia się miejscowości do miejscowości, otrzymał Rybnik w roku 1337 od księcia raciborskiego Mikołaja z rodu Przemyślidów i mimo wojen był to okres raczej dla miasta pomyślny skoro w XV wieku rybniczanie studiowali na krakowskim Uniwersytecie. Obowiązywały też rybniczan świadczenia na rzecz książąt rybnickich, a póżniej właścicieli państwa rybnickiego. Uprawiający ziemię płacili czynsz w gotówce i składali daniny w naturze podobnie jak rzeźnicy, rzemieślnicy płacili tylko gotówką. Z czasem pogarszały się warunki życia mieszczan, a i chłopom żyło się coraz trudniej na pańszczyźnianej wsi. Trudności pogłębiały klęski żywiołowe, wojny, przemarsze wojsk pruskich, saskich, austriackich i rosyjskich. Stacjonowały też w Rybniku wojska napoleońskie, spieszące na pomoc królowi Leszczyńskiemu.

Niejeden raz Rybnik, który przeżył Piastów, czeskich i habsburskich władców, 180 lat panowania pruskiego, grabieże, zarazy i głód, podnosił się z upadku. Po wykupieniu przez rząd pruski zamku i dóbr ziemskich, powstawać zaczeły pierwsze kopalnie węgla kamiennego. Rozwijało się też hutnictwo, wzrosła liczba mieszkańców. W roku 1818 został Rybnik siedzibą nowo utworzonego powiatu co powodowało szybki rozwój miasta, przede wszystkim rozwój budownictwa murowanego. W połowie XIX w. rozszalała w Rybniku epidemia tyfusu zdziesiątkowała mieszkańców. Rybniczanie i właściciele okolicznych majątków ziemskich organizowali składki dla poszkodowanych, również rząd pośpieszył z pomocą. Niestety była ona niewystarczająca. I wtedy z pomocą chorym i głodującym rybniczanom przyszli z pomocą mieszkańcy z Poznańskiego, Galicji i Kongresówki. Rząd pruski przysłał lekarzy i po trzech latach opanowano groźna chorobę. Parę lat później wybudowano szpital miejski, kolej żelazna połączyła miasto ze światem, powstały nowe kopalnie, huta w Paruszowcu. Rybnik rozbudowywał się coraz bardziej i ładniej. Druga połowa XIX w. to rozwój potęgi pruskiej. Zwycięskie wojny z państwami Europy, nowe zdobycze terytorialne, ogłoszenie dawnej Rzeszy cesarstwem to wydarzenia, które wzmogły dumę narodową Niemców.

Gmach Urzędu
Miasta

W Rybniku wybudowano w tym czasie nowe gmachy użyteczności publicznej (starostwo i poczta), szpitale (Św Juliusza, psychiatryczny), dworce kolejowe. Twardy, surowy był ten styl pruskiego budownictwa, któremu towarzyszyła bewzględna pruska polityka żelaznego kanclerza Ottona von Bismarck. Zamierzając zniemczyć mieszkańców rybnickiej ziemi prowadziły Prusy ostrą walkę z polskim żywiołem konsekwentnie do wybuchu pierwszej wojny światowej. Na przełomie XIX/XX wieku wzmógł sie w Rybniku ruch społeczno – narodowy. Założono Towarzystwo Czytelni Ludowych, gromadzono polskie książki, uczono w domach języka polskiego, śpiewano polskie pieśni, działały polskie teatry. Duże znaczenie w utwierdzaniu polskości miało towyrzystwo „Sokół“, które pod płaszczykiem uprawiania gimnastycznych ćwiczeń dzielnie trwało na straży polskości. Rząd pruski zabronił Towarzystwu działalności, ale na niewiele się to zdało – po I-szej wojnie światowej odrodził się Sokół, a z jego szeregów wyszli najlepsi uczestnicy powstań śląskich. Po dlugich staraniach i przekonywaniu władz prsukich udało się w 1902 r. założyć Bank Ludowy. Zanim powstały jego filie w Żorach i Wodzisławiu obsługiwał on cały powiat.

Rok 1914 przyniósł masowe aresztowania polskiej inteligencji, wybitnych polskich działaczy wcielano do pruskiego wojska; ogłoszono stan wojenny i sądy doraźne. Jesienią Rybnik usłyszał huk armat, zbliżała się linia frontu. Zimą 1915 roku, kiedy oddalił się front wojenny przybyli do pracy w kopalniach rosyjscy jeńcy wojenni, którzy wycieńczeni morderczą pracą i marnym wyżywieniem umierali masowo. Dla Rybnika nastały lata kartek chlebowych i coraz bardziej dotkliwego braku żywności. Kiedy z końcem wojny przyszła klęska zaborczych Niemiec, Rybnik – żywy ośrodek polskości huczał od manifestacji i żądań ustąpienia władz pruskich i wolności dla Śląska. Prusy, mimo przegranej wojny nie miały zamiaru zrezygnować z tej bogatej ziemi, jej kopalń i hut. Jesienią 1918 sprowadzili tutaj oddziały wojska, wzmocnili oddziały policji, tworzyli bojówki napadające na polskich działaczy, ogłosili stan wojenny i zaczęli organizować oddziały samoobrony. Jednak Polacy nie dali sie zastraszyć, zbyt długo czekali na wolna Polskę i wolny Śląsk. Tłumione przez wieki poczucie narodowe wybuchło z żywiołową siłą tak, jakby chciało wynagrodzić wielo-wiekowe milczenie. Lata 1919/1921 to lata najbardziej radykalne w śląskim ruchu narodowym, to lata powstań śląskich i plebiscytu, który podzielił Górny Śląsk.

1 VII 1922 Wojsko Polskie wkroczyło na ziemię rybnicką manifestując powrót do Macierzy.

Czy wiesz. że

… w Rybniku gościł Fryderyk II Wielki, król pruski

… podobno pierwotny Rybnik powstał z trzech osad, które z czasem zrosły się w jedną całość. Pewnym jest, że powstał z osady rybackiej Rybnik bowiem w języku staropolskim znaczy staw, miejsce na ryby. Używany od wieków herb Rybnika to ryba na niebieskim, symbolizującym wodę, tle i wijąca się drobna roslinka o białych kwiatuszkach. Jest to orzech wodny, bardzo kiedyś pospolity w rybnickich stawach

Bibliografia
Prof. Innocenty Libura: Kroniki Rybnickie, Gawęda o ziemi Rybnickiej
Doc. dr Tadeusz Łepkowski: Mały słownik historii Polski

Veröffentlicht unter Historia